”მაღალი” და ”დაბალი” ხელოვნების თეორია მეოცე საუკუნეში გაქრა?!
თუ არ გამქრალა,მაშინ მკვეთრი გადასვლა მომსვლია გულდიდან.ზაპას მუსიკა დიდად არ ზის ჩემს ხასიათში,მაგრამ ამ სიმღერამ მომხიბლა თავისი სატირითა და ეპოქის სულით.სიმღერის ტექსტს გასაგები მიზეზების გათვალისწინებით არ განვათავსებ.
სალვადორ დალი
ბევრჯერ მიფიქრია,თუ რატომ მომწონს ეს სურათი ასე ძალიან.ჰმ,სათაური?”ნარცისის მეტამორფოზა”
ფოლკნერის სიტყვა ნობელის პრემიის დაჯილდოებაზე
I feel that this award was not made to me as a man, but to my work - a life's work in the agony and sweat of the human spirit, not for glory and least of all for profit, but to create out of the materials of the human spirit something which did not exist before. So this award is only mine in trust. It will not be difficult to find a dedication for the money part of it commensurate with the purpose and significance of its origin. But I would like to do the same with the acclaim too, by using this moment as a pinnacle from which I might be listened to by the young men and women already dedicated to the same anguish and travail, among whom is already that one who will some day stand here where I am standing.
Our tragedy today is a general and universal physical fear so long sustained by now that we can even bear it. There are no longer problems of the spirit. There is only the question: When will I be blown up? Because of this, the young man or woman writing today has forgotten the problems of the human heart in conflict with itself which alone can make good writing because only that is worth writing about, worth the agony and the sweat.
He must learn them again. He must teach himself that the basest of all things is to be afraid; and, teaching himself that, forget it forever, leaving no room in his workshop for anything but the old verities and truths of the heart, the old universal truths lacking which any story is ephemeral and doomed - love and honor and pity and pride and compassion and sacrifice. Until he does so, he labors under a curse. He writes not of love but of lust, of defeats in which nobody loses anything of value, of victories without hope and, worst of all, without pity or compassion. His griefs grieve on no universal bones, leaving no scars. He writes not of the heart but of the glands.
Until he relearns these things, he will write as though he stood among and watched the end of man. I decline to accept the end of man. It is easy enough to say that man is immortal simply because he will endure: that when the last dingdong of doom has clanged and faded from the last worthless rock hanging tideless in the last red and dying evening, that even then there will still be one more sound: that of his puny inexhaustible voice, still talking. I refuse to accept this. I believe that man will not merely endure: he will prevail. He is immortal, not because he alone among creatures has an inexhaustible voice, but because he has a soul, a spirit capable of compassion and sacrifice and endurance. The poet's, the writer's, duty is to write about these things. It is his privilege to help man endure by lifting his heart, by reminding him of the courage and honor and hope and pride and compassion and pity and sacrifice which have been the glory of his past. The poet's voice need not merely be the record of man, it can be one of the props, the pillars to help him endure and prevail.
ამ სიტყვის რევაზ თვარაძისეული ქართული ვარიანტი ყველასათვის ცნობილია.ეს კი ფოლკნერის გამოსვლის აუდიო ჩანაწერი:
ეკსტასის!
_ეკსტასის!_ასეთი სახელით მონათლა ღვთაებრივი პლატონის ენამ ადამიანის ემოციალური მდგომარეობა.
ეკსტასის ადამიანის სულის ექსტრადიქციაა,ხორცს გარეშე ნავარდი და განდგომა.
შემოქმედებით წამებაში მგოსანი ემოციით არსებობს და მგოსანიც იმას ეწოდება,რომლის სულიც მისი საშუალებებით მარადისობას ეზიარება,დაუსრულებელის ნორმისა და რიცხვთა კანონის ემბაზში განსპეტაკდება და თავის ინდივიდუალურ რიტმს უნივერსალურ რიტმს დაუკავშირებს.ამას ვუწოდებთ ჩვენ ემოციალურ შემეცნებას.
ასეთია incipium(საწყისი_ე.ტ.) უცნობის მიერ რჩეულის;მირონცხება,რომელიც წინ უსწრებს აზრს,სიტყვას და თვით მგოსნის მგოსნობის სურვილს.
პოეზია სულიერი რიტმის გაქანდაკებაა,ხოლო სულიერი მდგომარეობის ხორცშესხმა შეუძლებელია.მგოსნის სიტყვა მხოლოდ მის მიერ ნახული სიზმრის მიმგვანებაა,და არა პიწავარდნილი სურათი.მისი დახატვა,როგოც ყველა სინტეზის,აბსოლუტურად სრულყოფილ ფორმებში,ამაოების გამოგონილია.სიტყვა მხოლოდ ჩრდილია და არა სულიერი მოძრაობის სუბსტანცია,გრამატიკული გამა და არა ემოციალური მუსიკის რიტმი.
პოეტი იმდენად გენიალურია,რამდენადავ მისი ემოციალური მეხსიერება ძლიერია და მახვილი.
ყველა ეპოქას პოეზიის თავისებური შემეცნება აქვს.მისი ცვალებადობა ცაზე ახალ ხომლთ აღმოაცენებს და ძველთ ლეტას მსხვერპლად შესწირავს.
სანტა რეი!
პოეზიის პოზიტივობა მეცნიერებისა და ხელოვნების უკანონო ქორწინების ნაყოფია,დღენაკლები მოჩვენება.
პოეზია ზმანებაა,ნარცისი,რომელსაც მხოლოდ თავისი თავი უყვარს,თავისი მშვენებით სტკბება.
ადამიანსა და მარადისობას შროის მისტიური ხიდია გადებული,რომელსაც ჩვეულებრივი შემეცნებით ვერ მივწვდებით.გრძნობა ნივთების უკან ვერაფერს ამჩნევს,ლოღიკაც ნერვთა ცენტრალურ სისტემას ვერ სცილდება.ინსტიკტი გვამხელს,როცა უხილავი მისტერიის ზღვა მოგვიტაცებს.ამით აიხსნება ჩვენი წინათგრძნობა,მოულოდნელი,უმიზეზო სიხარული და შიშის ზარი ყინულის კბილებით რომ ეკეთება ჩვენს გულს,უცანური სევდა შეღამებული დღის ჩრდილებით გვეპარება?!
ზოგს ტყე მისი ჩრდილისთვის უყვარს.მგოსანი კი იქ ტყის სულებს ეძებს და ცელქ სილფიდათა ფერხულს აჰყვება,წვიმაში ცრემლებს ამოიცნობს,წყვდიადში ელვარე მზეთა სრბოლას დაინახავს,სიჩუმე კი მას იერიქონის საყვირით გამოეხმაურება.ყველაფერს სული უდგია,გარეგანი ფორმა მხოლოდ მისი სიმბოლოა.საგნის შემეცნება in se შეუძლებელია და მიუწვდომელი.იგი ჩვენთვის იმდენად არსებობს,რამდენადაც სულის სარკეში იდეად აღიბეჭდება.
ცივილიზაცია პოეზიის მოსისხლე მტერია;მას ალეგორიებით უყვარს ლაპარაკი,როგორც დახავსებულ,დრომოჭმულ კუდიანს.ბავშვი სიმბოლოებით აზროვნებს,რადგან ბუნება მასში უფრო ძლიერია,ვიდრე ზევსის თავიდან გადმომსკდარი ინტელექტი.პირველყოფილი ადამიანის შემეცნებაც პლასტიურია;აქ არის რელიგიის და მითოლოგიის უკვდავების წყარო,ლეგენდისა და ზღაპრის ქარავანთა სამშობლო.აქ იხილა მზე არიანამ,ევრიდიკემ,ჰერკულესმა,ცხრათავიანმა დევმა,ყარამანმა.
პოეზია უფრო ემოციაა,ვიდრე შემეცნება,მაგრამ გაუგებრობის თეორიის დოგმად აღიარება მისტიფიკატორის საქმეა,წერაკითხვის უცოდინარი ასოთამწყობის დროს გატარება,უნიჭო შეგირდის და არა ოსტატის ქმნილება,გაუგებრობის ბრალი.სიტყვის მაგიასაც თავისი საკუთარი კანონი აქვს,როგორც მუსიკას.სიტყვასა და მუსიკას შორის დიდი ზღვარია.მუსიკა პირველყოფილი ხელოვნებაა და თავისი საკუთარი რიტმი აქვს.მისი დაუღლება სიტყვასთან პოეტურ პროზას ქმნის და არა თვით პოეზიას,რომელიც თავისი ბუნებით პერსონალური და არადუალურია.მხოლოდ ტექნიკის იარაღით პოეტური ნაწარმოების გამოკვეთა კალატოზობაა და არა ინტუიციით სხივმოსილი ხუროთმოძღვრება.
პოეზია მარადისობის ბანია,მაგრამ მისი ექსპრესია დროთა რკალებით არის გარემოცული.აბსოლუტური ღირსების ანაქრონიული ნაწარმოები ადამიანს ჯერაც არ წარმოუშვია.
გაჰქრა უწყალოდ წარსულ სიმბოლოთა სამეფო,თავისი სანახაობით რომ სულს ათრობდა.მის ნანგრევებზე ახალი კოშკები წამოიჭედნენ;ზოგთა სანათური მუდამ ღიაა მარადისობის ცვალებად მზეთა სხივთათვის,ზოგთა კი დოგმის მძიმე ლოდით არის გარემოცული.
მაგრამ რა სიმაგრეა დოგმა,ფუტური მუხა,ბენძღი ობობას ქსელი,რომელიც ყოველთვის ერთგვარი სისტემით არის მოქსოვილი,იმ გიჟ მისტერიის ალეგორიული ტალღებისთვის,რომელიც ადამიანის სულს თავისაკენ იტაცებს?!
ეკსტასის!
ერეკლე ტატიშვილი,1923 წ.
ეკსტასის ადამიანის სულის ექსტრადიქციაა,ხორცს გარეშე ნავარდი და განდგომა.
შემოქმედებით წამებაში მგოსანი ემოციით არსებობს და მგოსანიც იმას ეწოდება,რომლის სულიც მისი საშუალებებით მარადისობას ეზიარება,დაუსრულებელის ნორმისა და რიცხვთა კანონის ემბაზში განსპეტაკდება და თავის ინდივიდუალურ რიტმს უნივერსალურ რიტმს დაუკავშირებს.ამას ვუწოდებთ ჩვენ ემოციალურ შემეცნებას.
ასეთია incipium(საწყისი_ე.ტ.) უცნობის მიერ რჩეულის;მირონცხება,რომელიც წინ უსწრებს აზრს,სიტყვას და თვით მგოსნის მგოსნობის სურვილს.
პოეზია სულიერი რიტმის გაქანდაკებაა,ხოლო სულიერი მდგომარეობის ხორცშესხმა შეუძლებელია.მგოსნის სიტყვა მხოლოდ მის მიერ ნახული სიზმრის მიმგვანებაა,და არა პიწავარდნილი სურათი.მისი დახატვა,როგოც ყველა სინტეზის,აბსოლუტურად სრულყოფილ ფორმებში,ამაოების გამოგონილია.სიტყვა მხოლოდ ჩრდილია და არა სულიერი მოძრაობის სუბსტანცია,გრამატიკული გამა და არა ემოციალური მუსიკის რიტმი.
პოეტი იმდენად გენიალურია,რამდენადავ მისი ემოციალური მეხსიერება ძლიერია და მახვილი.
ყველა ეპოქას პოეზიის თავისებური შემეცნება აქვს.მისი ცვალებადობა ცაზე ახალ ხომლთ აღმოაცენებს და ძველთ ლეტას მსხვერპლად შესწირავს.
სანტა რეი!
პოეზიის პოზიტივობა მეცნიერებისა და ხელოვნების უკანონო ქორწინების ნაყოფია,დღენაკლები მოჩვენება.
პოეზია ზმანებაა,ნარცისი,რომელსაც მხოლოდ თავისი თავი უყვარს,თავისი მშვენებით სტკბება.
ადამიანსა და მარადისობას შროის მისტიური ხიდია გადებული,რომელსაც ჩვეულებრივი შემეცნებით ვერ მივწვდებით.გრძნობა ნივთების უკან ვერაფერს ამჩნევს,ლოღიკაც ნერვთა ცენტრალურ სისტემას ვერ სცილდება.ინსტიკტი გვამხელს,როცა უხილავი მისტერიის ზღვა მოგვიტაცებს.ამით აიხსნება ჩვენი წინათგრძნობა,მოულოდნელი,უმიზეზო სიხარული და შიშის ზარი ყინულის კბილებით რომ ეკეთება ჩვენს გულს,უცანური სევდა შეღამებული დღის ჩრდილებით გვეპარება?!
ზოგს ტყე მისი ჩრდილისთვის უყვარს.მგოსანი კი იქ ტყის სულებს ეძებს და ცელქ სილფიდათა ფერხულს აჰყვება,წვიმაში ცრემლებს ამოიცნობს,წყვდიადში ელვარე მზეთა სრბოლას დაინახავს,სიჩუმე კი მას იერიქონის საყვირით გამოეხმაურება.ყველაფერს სული უდგია,გარეგანი ფორმა მხოლოდ მისი სიმბოლოა.საგნის შემეცნება in se შეუძლებელია და მიუწვდომელი.იგი ჩვენთვის იმდენად არსებობს,რამდენადაც სულის სარკეში იდეად აღიბეჭდება.
ცივილიზაცია პოეზიის მოსისხლე მტერია;მას ალეგორიებით უყვარს ლაპარაკი,როგორც დახავსებულ,დრომოჭმულ კუდიანს.ბავშვი სიმბოლოებით აზროვნებს,რადგან ბუნება მასში უფრო ძლიერია,ვიდრე ზევსის თავიდან გადმომსკდარი ინტელექტი.პირველყოფილი ადამიანის შემეცნებაც პლასტიურია;აქ არის რელიგიის და მითოლოგიის უკვდავების წყარო,ლეგენდისა და ზღაპრის ქარავანთა სამშობლო.აქ იხილა მზე არიანამ,ევრიდიკემ,ჰერკულესმა,ცხრათავიანმა დევმა,ყარამანმა.
პოეზია უფრო ემოციაა,ვიდრე შემეცნება,მაგრამ გაუგებრობის თეორიის დოგმად აღიარება მისტიფიკატორის საქმეა,წერაკითხვის უცოდინარი ასოთამწყობის დროს გატარება,უნიჭო შეგირდის და არა ოსტატის ქმნილება,გაუგებრობის ბრალი.სიტყვის მაგიასაც თავისი საკუთარი კანონი აქვს,როგორც მუსიკას.სიტყვასა და მუსიკას შორის დიდი ზღვარია.მუსიკა პირველყოფილი ხელოვნებაა და თავისი საკუთარი რიტმი აქვს.მისი დაუღლება სიტყვასთან პოეტურ პროზას ქმნის და არა თვით პოეზიას,რომელიც თავისი ბუნებით პერსონალური და არადუალურია.მხოლოდ ტექნიკის იარაღით პოეტური ნაწარმოების გამოკვეთა კალატოზობაა და არა ინტუიციით სხივმოსილი ხუროთმოძღვრება.
პოეზია მარადისობის ბანია,მაგრამ მისი ექსპრესია დროთა რკალებით არის გარემოცული.აბსოლუტური ღირსების ანაქრონიული ნაწარმოები ადამიანს ჯერაც არ წარმოუშვია.
გაჰქრა უწყალოდ წარსულ სიმბოლოთა სამეფო,თავისი სანახაობით რომ სულს ათრობდა.მის ნანგრევებზე ახალი კოშკები წამოიჭედნენ;ზოგთა სანათური მუდამ ღიაა მარადისობის ცვალებად მზეთა სხივთათვის,ზოგთა კი დოგმის მძიმე ლოდით არის გარემოცული.
მაგრამ რა სიმაგრეა დოგმა,ფუტური მუხა,ბენძღი ობობას ქსელი,რომელიც ყოველთვის ერთგვარი სისტემით არის მოქსოვილი,იმ გიჟ მისტერიის ალეგორიული ტალღებისთვის,რომელიც ადამიანის სულს თავისაკენ იტაცებს?!
ეკსტასის!
ერეკლე ტატიშვილი,1923 წ.
კაფკა კინემატოგრაფში
ვერასოდეს წარმოვიდგენდი ლენი თუ ასეთი ლამაზი იქნებოდა.ჩემს წარმოსახვაში,პატარა გოგოს ხატი სრულიად დაამსხვრია ამ სურათმა.
ენტონი პერკინსი და რომი შნაიდერი,ანუ ჯოზეფ კ. და ლენი,”პროცესი”,1962 წ.
ფრანც კაფკა
”მე ვწერ განსხვავებულად ,ვიდრე ვსაუბრობ,ვსაუბრობ განსხვავებულად ვიდრე ვფიქრობ,ვფიქრობ განსხვავებულად ვიდრე უნდა ვიფიქრო_და მივდივარ უსასრულობის ბნელი სიღრმეებისკენ.”
”მხოლოდ სიკვდილის შემდეგ,მარტოობაში მჟღავნდება ადამიანის ნამდვილი ბუნება.სიკვდილის ჟამი,ბუხრის მწმენდავის შაბათივით,აშორებს ჭვარტლს სხეულიდან”.
”რწმენა უდრეკი ელემენტის გამონთავისუფლებაა ადამიანის არსებაში,უფრო ზუსტად უდრეკად ყოფნა,ან უფრო ზუსტად,ყოფნა.”
”სიკვდილი არაფრობის დანებებაა არაფრისთვის,მაგრამ მაინც შეუძლებელია იმის გაგება,თუ როგორ ნებდება ადამიანი,თუნდაც როგორც არაფრობა,ქვეცნობიერად ისევ არაფერს.თანაც უბრალო არაფერს კი არა,მძვინვარე არარას,რომლის არაფრობის არსი მხოლოდ მიუწვდომლობა შეიძლება იყოს.”
მიგელ დე უნამუნო,მარადისობა
”მარადისობა დროის მიღმა კი არაა,მის შუაგულშია,მარადისობა მთლიანად დროშია,დროის ყოველ წამშია გაბნეული”.
”როცა კაცი მარტო რჩება და აღარ გასცქერის მომავალს და ოცნებას,თვალწინ გადაეშლება შემზარავი უფსკრული მარადისობისა.მარადისობა!მარადისობა მომავალი არ არის.როცა მივიცვლებით,სიკვდილი დაგვატრიალებს ჩვენს ორბიტაზე და კვლავ დაგვაბრუნებს წარსულისაკენ,იმისკენ,რაც იყო.ასე უსასრულოდ ვარღვევთ ბედის გორგალს,ვსპობთ ყველაფერს უსასრულოს,რამაც შეგვქმნა მარადისობაში,მივდივართ არარაში და მაინც ვერასოდეს მივაღწევთ იქამდე,რამეთუ არც არასოდეს არა არსებულა რა.”
გოგონა
ხე შემოვიდა ჩემს ხელებში,
სისხლი მისი აუყვა მკლავებს,
ხე გაიზარდა მკერდში
ძირისკენ,
ტოტები გამოდიოდნენ სხეულიდან,კიდურებივით...
შენ ხარ ხე,
ხავსი,
შენ ხარ მქროლვარე იები,
ბავშვი_მაღალი,
ყველაფერი ეს უგნურებაა მსოფლიოსთვის.
ეზრა პაუნდი(თარგმანი მოდუსი),”Poems from Ripostes",1912წ.
A girl
The tree has entered my hands,
The sap has ascended my arms,
The tree has grown in my breast-
Downward,
The branches grow out of me, like arms.
Tree you are,
Moss you are,
You are violets with wind above them.
A child - so high - you are,
And all this is folly to the world.
Ezra Pound,"Poems from Ripostes",1912
სისხლი მისი აუყვა მკლავებს,
ხე გაიზარდა მკერდში
ძირისკენ,
ტოტები გამოდიოდნენ სხეულიდან,კიდურებივით...
შენ ხარ ხე,
ხავსი,
შენ ხარ მქროლვარე იები,
ბავშვი_მაღალი,
ყველაფერი ეს უგნურებაა მსოფლიოსთვის.
ეზრა პაუნდი(თარგმანი მოდუსი),”Poems from Ripostes",1912წ.
A girl
The tree has entered my hands,
The sap has ascended my arms,
The tree has grown in my breast-
Downward,
The branches grow out of me, like arms.
Tree you are,
Moss you are,
You are violets with wind above them.
A child - so high - you are,
And all this is folly to the world.
Ezra Pound,"Poems from Ripostes",1912
პოეტი და რითმა(ფრაგმენტი)
”რითმა არ არის მხოლოდ სამკაული როგორც ბევრს ჰგონია,არც ”შაურიანი სათამაშო,ფანჯრიდან გადასაგდები”...რითმა ორგანიულად დაკავშირებულია ლექსთან.
შეიძლება ლექსი ურითმოდ დაიწეროს,მაშინ პოეტს უფრო მარჯვედ უჭირავს ხელში პოეტური იდეის სადავე.მაგრამ როცა სტრიქონებში რითმები შემოდის,მათ შემოაქვთ,გარდა მუსიკალური ეფექტებისა,სახეთა და იდეათა ფერისცვალება.
ურითმო ლექსის წერის დროს პოეტი უფრო თავისუფალია და მეტის სითამამით მისდევს იდეის განვითარებას.მაგრამ თუ მან რითმას დაუძახა,იგი შემოიჭრება ლექსში საკუთარი ენერგიით,იზიდავს მოულოდნელ სახეებს,ხშირად უეცრად სცვლის პოეტური იდეის მიმართულებას და გაგიჟებული ცხენებივით მიაქანებს ანთებულ სტრიქონებს უფსკრულისაკენ.”
ალექსანდრე აბაშელი,1922 წ.
შეიძლება ლექსი ურითმოდ დაიწეროს,მაშინ პოეტს უფრო მარჯვედ უჭირავს ხელში პოეტური იდეის სადავე.მაგრამ როცა სტრიქონებში რითმები შემოდის,მათ შემოაქვთ,გარდა მუსიკალური ეფექტებისა,სახეთა და იდეათა ფერისცვალება.
ურითმო ლექსის წერის დროს პოეტი უფრო თავისუფალია და მეტის სითამამით მისდევს იდეის განვითარებას.მაგრამ თუ მან რითმას დაუძახა,იგი შემოიჭრება ლექსში საკუთარი ენერგიით,იზიდავს მოულოდნელ სახეებს,ხშირად უეცრად სცვლის პოეტური იდეის მიმართულებას და გაგიჟებული ცხენებივით მიაქანებს ანთებულ სტრიქონებს უფსკრულისაკენ.”
ალექსანდრე აბაშელი,1922 წ.
სიჩუმე
”სძინავს მწვერვალებს,ხეობანი,
კლდენი და ქვაბნი გაჩუმებულან”.
ალკმენი
”ყური დამიგდე”,სთქვა დემონმა,როდესაც თავზე ხელი დამადო:”ქვეყანა,რომლის ამბავსაც მე მოგითხრობ,მდინარე ზაირის ნაპირს მდებარე,ლიბიის მწირი ქვეყანაა და იქ არც მყუდროებაა და არც სიჩუმე.
”ამ მდინარის წყალი ზაფრანისა და სნეული ფერისაა და ნიადაგ კრთის მზის წითელი თვალის ქვეშ,შფოთი და მღელვარე,მდინარის ლამიანი სარეცელის ორივ მხრივ,მრავალ მილიათა სივრცეზე გადაჭიმულია წყლის შროშანთა ფერმკრთალი უდაბნო.აქ მარტოობაში ისინი ერთმანეთს შესჩივიან და ზევით იწვდიან თავიანთ გრძელ და უშნო კისრებს და არხევენ უკვდავ თავებს,და აქ მათ შორის გაისმის იდუმალი,თითქოს ქვესკნელის წყლის შხუილის ჩურჩული.და ისინი შესჩივიან ერთმანეთს.
”მაგრამ არის საზღვარი მათის სამეფოს_ბნელი,საშინელი ტყის საზღვარი.იქ ბუჩქნარი მუდამ მღელვარებს,როგორც ჰებრიდების ირგვლივ მებრძოლი ტალღები.მაგრამ ზეცაში ქარი არა ჰქრის.და მაღალი მოხუცი ხეები მძლავრი ხმაურობით მოუსვენრად ირწევიან და მათი მაღალი წვეროებიდან თითო თითოდ ძირს სცვივა უკვდავი ნამი.და მათ ძირში თავს აფარებენ უცხო და შხამიანი ყვავილები და იტანჯებიან მოუსვენარს ძილში.და მაღლა რუხი ღრუბლები შრიალით და წიოკობით მარად დასავლეთისკენ ისწრაფვიან,ვიდრე ჩანჩქერით არ გადაექანებიან ალმოდებულ ცისკამარის ზღუდეს.მაგრამ ცაში ქარი არა ჰქრის და მდინარე ზაირის ნაპირს არც მყუდროებაა და არც სიჩუმე.
”ღამე იყო და წვიმდა,დენის დროს იგი წვიმა იყო,ხოლო ძირს დაცემული სისხლად შეიქმნებოდა.და მე ვიდექი ჭაობში წყლის აწოწილ შროშანთა შორის და წვიმა თავს მასხავდა_და წყლის შროშანნი ერთმანეთს შესჩიოდნენ თავიანთ დიადს მარტოობაში.და უეცრად თხელს საშინელს ნისლს შორის გამოჩნდა მთვარე,და იგი იყო ალისფერი.და თვალი მოვკარი წყლის პირს მდგომარე დიდ კლდეს.და კლდე იყო მყიე,საშინელი და მაღალი_კლდე იყო მყიე.ქვაში ამოჭრილ იყო ასოები და გავიარე წყლის შროშანთა ჭაობი,ვიდრე არ დავუახლოვდი ნაპირს,რათა ქვის წარწერა ამომეკითხნა.მაგრამ წაკითხვა ვერ შევძელი და პირი ვიბრუნე ჭაობისაკენ.როდესაც მთვარემ უფრო წითლად გააშუქა,მე მოვიხედე და კვლავ დავაცქერდი კლდეს და წარწერას,და წარწერა იყო სასოწარკვეთილი.
”და ავიხედე მაღლა და იქ კლდის თხემზე იდგა ადამიანი.და მე დავიმალე წყლის შროშანთა შორის და თვალს ვადევნებდი ადამიანის მოქმედებას.და ადამიანი იყო ტანად მაღალი და ახოვანი და მხარ-ტერფამდე გახვეული ძველ რომაელთა ტოგაში.და მისი ტანის მოხაზულობა_ბინდით მოსილი,მაგრამ მისი სახე_ღვთაების სახე;ღამის,ნისლის და მთვარის ჩადრს მისი პირი არ დაებურა.და მისი შუბლი იყო დიდებული აზრით,და მისი თვალები შმაგი მწუხარებით,და მის სახეზე აქა-იქ გაბნეულს ნაოჭებში მე ამოვიკითხე იგავი სევდისა და მაშვრალობისა და სიძულვილი კაცობრიობისა და წყურვილი მარტოობისა.
”და ადამინაი იჯდა კლდეზე და თავი დაეყრდნო ხელზე და შეჰყურებდა სასოწარკვეთას.უცქეროდა მოუსვენარს ბუჩქნარს ძირს,და მოხუც ხეებს მაღლა და მოშრიალე ცას ზევით და ალისფერ მთვარეს.და მე ვიწექი წყლის შროშანთა ბუნაგში და ვუთვალთვალებდი ადამიანის მოქმედებას.და ადამიანი თრთოდა მარტოობაში;_მაგრამ ღამე არ იკლებდა და ის კი იჯდა კლდეზე.
”მაშინ შევედი ჭაობის ჯურღმულებში და დავხეტიალობდი შროშანთა უდაბნოში და ვუხმობდი ჰიპოპოტამთ,ჭაობის წუმპეში რომ სცხოვრობდნენ.და ჰიპოპოტამებმა გაიგონეს ჩემი ძახილი და ბეღემოტებთაბ ერთად მოგროვდნენ კლდის ძირში და ღრიალებდნენ საშინლად და მთვარე ზევით დასცქეროდა მათ.და მე ვიწექი ჩემს ბუნაგში და ვუთვალთვალებდი ადამიანის მოქმედებას. და ადამიანი თრთოდა მარტოობაში;_მაგრამ ღამე არ იკლებდა და ის კი იჯდა კლდეზე.
”და ადამიანმა ზეცას თვალი მოაშორა და უყურებდა მწუხარე მდინარე ზაირას და ყვითელს უმზგავს წყალს და წყლის შროშანთა ფერწასულ ლეგიონს.და ადამიანი უსმენდა წყლის შროშანთა ოხვრას და ჩურჩულს,მათ შორის რომ გაისმოდა.და მე ვიწექი ჩემს ბუნაგში და ვუთვალთვალებდი ადამიანის მოქმედებას. და ადამიანი თრთოდა მარტოობაში;_მაგრამ ღამე იკლებდა და ის კი იჯდა კლდეზე.
”მაშინ დავსწყევლე სტიქიონები ამბოხების შეჩვენებით;და ზეცაში,სადაც წინედ ქარს არ უქროლია,საშინელი ქარიშხალი ამოვარდა და ცა გაწითლდა ქარიშხალის ბრაზით_და წვიმა სცემდა ადამიანის თავს_და მდინარე აზვირთდა_და მდინარე სულს ღაფავდა ქაფში_და წყლის შროშანთ შეჰკივლეს თავიანთ სარეცელზე_და ქარი ამსხვრევდა ტყეს_და ელვა სრიალებდა_და მეხი ჩამოვარდა_და კლდე შეინძრა საფუძვლითურთ და მე ვიწექი ჩემს ბუნაგში და ვუთვალთვალებდი ადამიანის მოქმედებას.და ადამიანი თრთოდა მარტოობაში;_მაგრამ ღამე იკლებდა და ის კი იჯდა კლდეზე.
”მაშინ განვრისხდი და დავსწყევლე სიჩუმის შეჩვენებით მდინარე და შროშანნი,ქარი და ტყე,ცა და ქუხილი და წყლის შროშანთა ოხვრა.და შეჩვენებულნი გაჩუმდნენ.და მთვარემ შესწყვიტა სრბოლა ცის ბილიკზე_და ელვა აღარ ელვარებდა_და ღრუბლები უძრავად დაეკიდნენ_და მდინარე დადგა თავის დონეზე და შეჩერდა_და ხეები აღარ ჰქანაობდნენ_და წყლის შროშანნი აღარ ირხეოდნენ და მათ შორის ჩურჩული აღარ გაისმოდა,აღარც აჩრდილი ხმაურობისა უზღვარს უდაბნოში.და მე დავაცქერდი კლდეს,ქვის წარწერას და ის შეცვლილიყო;_და წარწერა იყო სიჩუმე.
”და დავაცქერდი ადამიანის სახეს და მისი სახე შიშით გაფითრებულიყო.და უეცრივ თავი მოაშორა ხელს და ზეზე წამოდგა და ყურს უგდებდა.მაგრამ არრა ხმა უზღვარ დიდს უდაბნოში არ გაისმოდა და წარწერა კლდეზე იყო სიჩუმე.და ადამიანს გააჟრჟოლა და უკუ იქცა და გაჰქრა საჩქაროდ და მე თვალი აღარ მომიკრავს”.
.............................................
ბევრი ლამაზი თქმულებაა მოგვთა წიგნებში_მოგვთ რკინით კაზმულ მელანქოლიურ ფოლიანტებში.იქ,ვიმეორებ,დიდებული ზღაპრისა ცისა და დედამიწის და ძლიერი ზღვისა,და გეენიებისა_ზღვას,დედამიწას და ზეცას რომ მფლობელობენ.დიდი სიბრძნეა სიბილათა თქმაში და წმინდა ამბები ესმოდათ ძველად თალხ ფოთლოვანითგან,დოდონის ირგვლივ რომ ირხეოდა._მაგრამ ვფიცავ ალლახს,ჩემს გვერდით საფლავის ჩრდილში მჯდომარე დემონის მიერ ნაამბობი ყველაზე გასაკვირველია!და როდესაც დემონმა დაამთავრა ზღაპარი,იგი ჩაძვრა საფლავის ნაპრალში და სიცილი დაიწყო.და დამწყევლა მე,რადგანაც სიცილი არ შემეძლო.და ფოცხვერი,მარად რომ საფლავში ბინადრობს,გამოვიდა და დაწვა დემონის ფერხთით და სახეში ჩააშტერდა.
ედგარ ალან პო(თარგმნა ერეკლე ტატიშვილმა)
SILENCE
ALCMAN. The mountain pinnacles slumber; valleys, crags and caves are silent.
"LISTEN to me," said the Demon as he placed his hand upon my head. "The region of which I speak is a dreary region in Libya, by the borders of the river Zaire. And there is no quiet there, nor silence.
"The waters of the river have a saffron and sickly hue; and they flow not onwards to the sea, but palpitate forever and forever beneath the red eye of the sun with a tumultuous and convulsive motion. For many miles on either side of the river's oozy bed is a pale desert of gigantic water-lilies. They sigh one unto the other in that solitude, and stretch towards the heaven their long and ghastly necks, and nod to and fro their everlasting heads. And there is an indistinct murmur which cometh out from among them like the rushing of subterrene water. And they sigh one unto the other.
"But there is a boundary to their realm -- the boundary of the dark, horrible, lofty forest. There, like the waves about the Hebrides, the low underwood is agitated continually. But there is no wind throughout the heaven. And the tall primeval trees rock eternally hither and thither with a crashing and mighty sound. And from their high summits, one by one, drop everlasting dews. And at the roots strange poisonous flowers lie writhing in perturbed slumber. And overhead, with a rustling and loud noise, the gray clouds rush westwardly forever, until they roll, a cataract, over the fiery wall of the horizon. But there is no wind throughout the heaven. And by the shores of the river Zaire there is neither quiet nor silence.
"It was night, and the rain fell; and falling, it was rain, but, having fallen, it was blood. And I stood in the morass among the tall and the rain fell upon my head -- and the lilies sighed one unto the other in the solemnity of their desolation.
"And, all at once, the moon arose through the thin ghastly mist, and was crimson in color. And mine eyes fell upon a huge gray rock which stood by the shore of the river, and was lighted by the light of the moon. And the rock was gray, and ghastly, and tall, -- and the rock was gray. Upon its front were characters engraven in the stone; and I walked through the morass of water-lilies, until I came close unto the shore, that I might read the characters upon the stone. But I could not decypher them. And I was going back into the morass, when the moon shone with a fuller red, and I turned and looked again upon the rock, and upon the characters; -- and the characters were DESOLATION.
"And I looked upwards, and there stood a man upon the summit of the rock; and I hid myself among the water-lilies that I might discover the actions of the man. And the man was tall and stately in form, and was wrapped up from his shoulders to his feet in the toga of old Rome. And the outlines of his figure were indistinct -- but his features were the features of a deity; for the mantle of the night, and of the mist, and of the moon, and of the dew, had left uncovered the features of his face. And his brow was lofty with thought, and his eye wild with care; and, in the few furrows upon his cheek I read the fables of sorrow, and weariness, and disgust with mankind, and a longing after solitude.
"And the man sat upon the rock, and leaned his head upon his hand, and looked out upon the desolation. He looked down into the low unquiet shrubbery, and up into the tall primeval trees, and up higher at the rustling heaven, and into the crimson moon. And I lay close within shelter of the lilies, and observed the actions of the man. And the man trembled in the solitude; -- but the night waned, and he sat upon the rock.
"And the man turned his attention from the heaven, and looked out upon the dreary river Zaire, and upon the yellow ghastly waters, and upon the pale legions of the water-lilies. And the man listened to the sighs of the water-lilies, and to the murmur that came up from among them. And I lay close within my covert and observed the actions of the man. And the man trembled in the solitude; -- but the night waned and he sat upon the rock.
"Then I went down into the recesses of the morass, and waded afar in among the wilderness of the lilies, and called unto the hippopotami which dwelt among the fens in the recesses of the morass. And the hippopotami heard my call, and came, with the behemoth, unto the foot of the rock, and roared loudly and fearfully beneath the moon. And I lay close within my covert and observed the actions of the man. And the man trembled in the solitude; -- but the night waned and he sat upon the rock.
"Then I cursed the elements with the curse of tumult; and a frightful tempest gathered in the heaven where, before, there had been no wind. And the heaven became livid with the violence of the tempest -- and the rain beat upon the head of the man -- and the floods of the river came down -- and the river was tormented into foam -- and the water-lilies shrieked within their beds -- and the forest crumbled before the wind -- and the thunder rolled -- and the lightning fell -- and the rock rocked to its foundation. And I lay close within my covert and observed the actions of the man. And the man trembled in the solitude; -- but the night waned and he sat upon the rock.
"Then I grew angry and cursed, with the curse of silence, the river, and the lilies, and the wind, and the forest, and the heaven, and the thunder, and the sighs of the water-lilies. And they became accursed, and were still. And the moon ceased to totter up its pathway to heaven -- and the thunder died away -- and the lightning did not flash -- and the clouds hung motionless -- and the waters sunk to their level and remained -- and the trees ceased to rock -- and the water-lilies sighed no more -- and the murmur was heard no longer from among them, nor any shadow of sound throughout the vast illimitable desert. And I looked upon the characters of the rock, and they were changed; -- and the characters were SILENCE.
"And mine eyes fell upon the countenance of the man, and his countenance was wan with terror. And, hurriedly, he raised his head from his hand, and stood forth upon the rock and listened. But there was no voice throughout the vast illimitable desert, and the characters upon the rock were SILENCE. And the man shuddered, and turned his face away, and fled afar off, in haste, so that I beheld him no more."
Now there are fine tales in the volumes of the Magi -- in the iron-bound, melancholy volumes of the Magi. Therein, I say, are glorious histories of the Heaven, and of the Earth, and of the mighty sea -- and of the Genii that over-ruled the sea, and the earth, and the lofty heaven. There was much lore too in the sayings which were said by the Sybils; and holy, holy things were heard of old by the dim leaves that trembled around Dodona -- but, as Allah liveth, that fable which the Demon told me as he sat by my side in the shadow of the tomb, I hold to be the most wonderful of all! And as the Demon made an end of his story, he fell back within the cavity of the tomb and laughed. And I could not laugh with the Demon, and he cursed me because I could not laugh. And the lynx which dwelleth forever in the tomb, came out therefrom, and lay down at the feet of the Demon, and looked at him steadily in the face.
კლდენი და ქვაბნი გაჩუმებულან”.
ალკმენი
”ყური დამიგდე”,სთქვა დემონმა,როდესაც თავზე ხელი დამადო:”ქვეყანა,რომლის ამბავსაც მე მოგითხრობ,მდინარე ზაირის ნაპირს მდებარე,ლიბიის მწირი ქვეყანაა და იქ არც მყუდროებაა და არც სიჩუმე.
”ამ მდინარის წყალი ზაფრანისა და სნეული ფერისაა და ნიადაგ კრთის მზის წითელი თვალის ქვეშ,შფოთი და მღელვარე,მდინარის ლამიანი სარეცელის ორივ მხრივ,მრავალ მილიათა სივრცეზე გადაჭიმულია წყლის შროშანთა ფერმკრთალი უდაბნო.აქ მარტოობაში ისინი ერთმანეთს შესჩივიან და ზევით იწვდიან თავიანთ გრძელ და უშნო კისრებს და არხევენ უკვდავ თავებს,და აქ მათ შორის გაისმის იდუმალი,თითქოს ქვესკნელის წყლის შხუილის ჩურჩული.და ისინი შესჩივიან ერთმანეთს.
”მაგრამ არის საზღვარი მათის სამეფოს_ბნელი,საშინელი ტყის საზღვარი.იქ ბუჩქნარი მუდამ მღელვარებს,როგორც ჰებრიდების ირგვლივ მებრძოლი ტალღები.მაგრამ ზეცაში ქარი არა ჰქრის.და მაღალი მოხუცი ხეები მძლავრი ხმაურობით მოუსვენრად ირწევიან და მათი მაღალი წვეროებიდან თითო თითოდ ძირს სცვივა უკვდავი ნამი.და მათ ძირში თავს აფარებენ უცხო და შხამიანი ყვავილები და იტანჯებიან მოუსვენარს ძილში.და მაღლა რუხი ღრუბლები შრიალით და წიოკობით მარად დასავლეთისკენ ისწრაფვიან,ვიდრე ჩანჩქერით არ გადაექანებიან ალმოდებულ ცისკამარის ზღუდეს.მაგრამ ცაში ქარი არა ჰქრის და მდინარე ზაირის ნაპირს არც მყუდროებაა და არც სიჩუმე.
”ღამე იყო და წვიმდა,დენის დროს იგი წვიმა იყო,ხოლო ძირს დაცემული სისხლად შეიქმნებოდა.და მე ვიდექი ჭაობში წყლის აწოწილ შროშანთა შორის და წვიმა თავს მასხავდა_და წყლის შროშანნი ერთმანეთს შესჩიოდნენ თავიანთ დიადს მარტოობაში.და უეცრად თხელს საშინელს ნისლს შორის გამოჩნდა მთვარე,და იგი იყო ალისფერი.და თვალი მოვკარი წყლის პირს მდგომარე დიდ კლდეს.და კლდე იყო მყიე,საშინელი და მაღალი_კლდე იყო მყიე.ქვაში ამოჭრილ იყო ასოები და გავიარე წყლის შროშანთა ჭაობი,ვიდრე არ დავუახლოვდი ნაპირს,რათა ქვის წარწერა ამომეკითხნა.მაგრამ წაკითხვა ვერ შევძელი და პირი ვიბრუნე ჭაობისაკენ.როდესაც მთვარემ უფრო წითლად გააშუქა,მე მოვიხედე და კვლავ დავაცქერდი კლდეს და წარწერას,და წარწერა იყო სასოწარკვეთილი.
”და ავიხედე მაღლა და იქ კლდის თხემზე იდგა ადამიანი.და მე დავიმალე წყლის შროშანთა შორის და თვალს ვადევნებდი ადამიანის მოქმედებას.და ადამიანი იყო ტანად მაღალი და ახოვანი და მხარ-ტერფამდე გახვეული ძველ რომაელთა ტოგაში.და მისი ტანის მოხაზულობა_ბინდით მოსილი,მაგრამ მისი სახე_ღვთაების სახე;ღამის,ნისლის და მთვარის ჩადრს მისი პირი არ დაებურა.და მისი შუბლი იყო დიდებული აზრით,და მისი თვალები შმაგი მწუხარებით,და მის სახეზე აქა-იქ გაბნეულს ნაოჭებში მე ამოვიკითხე იგავი სევდისა და მაშვრალობისა და სიძულვილი კაცობრიობისა და წყურვილი მარტოობისა.
”და ადამინაი იჯდა კლდეზე და თავი დაეყრდნო ხელზე და შეჰყურებდა სასოწარკვეთას.უცქეროდა მოუსვენარს ბუჩქნარს ძირს,და მოხუც ხეებს მაღლა და მოშრიალე ცას ზევით და ალისფერ მთვარეს.და მე ვიწექი წყლის შროშანთა ბუნაგში და ვუთვალთვალებდი ადამიანის მოქმედებას.და ადამიანი თრთოდა მარტოობაში;_მაგრამ ღამე არ იკლებდა და ის კი იჯდა კლდეზე.
”მაშინ შევედი ჭაობის ჯურღმულებში და დავხეტიალობდი შროშანთა უდაბნოში და ვუხმობდი ჰიპოპოტამთ,ჭაობის წუმპეში რომ სცხოვრობდნენ.და ჰიპოპოტამებმა გაიგონეს ჩემი ძახილი და ბეღემოტებთაბ ერთად მოგროვდნენ კლდის ძირში და ღრიალებდნენ საშინლად და მთვარე ზევით დასცქეროდა მათ.და მე ვიწექი ჩემს ბუნაგში და ვუთვალთვალებდი ადამიანის მოქმედებას. და ადამიანი თრთოდა მარტოობაში;_მაგრამ ღამე არ იკლებდა და ის კი იჯდა კლდეზე.
”და ადამიანმა ზეცას თვალი მოაშორა და უყურებდა მწუხარე მდინარე ზაირას და ყვითელს უმზგავს წყალს და წყლის შროშანთა ფერწასულ ლეგიონს.და ადამიანი უსმენდა წყლის შროშანთა ოხვრას და ჩურჩულს,მათ შორის რომ გაისმოდა.და მე ვიწექი ჩემს ბუნაგში და ვუთვალთვალებდი ადამიანის მოქმედებას. და ადამიანი თრთოდა მარტოობაში;_მაგრამ ღამე იკლებდა და ის კი იჯდა კლდეზე.
”მაშინ დავსწყევლე სტიქიონები ამბოხების შეჩვენებით;და ზეცაში,სადაც წინედ ქარს არ უქროლია,საშინელი ქარიშხალი ამოვარდა და ცა გაწითლდა ქარიშხალის ბრაზით_და წვიმა სცემდა ადამიანის თავს_და მდინარე აზვირთდა_და მდინარე სულს ღაფავდა ქაფში_და წყლის შროშანთ შეჰკივლეს თავიანთ სარეცელზე_და ქარი ამსხვრევდა ტყეს_და ელვა სრიალებდა_და მეხი ჩამოვარდა_და კლდე შეინძრა საფუძვლითურთ და მე ვიწექი ჩემს ბუნაგში და ვუთვალთვალებდი ადამიანის მოქმედებას.და ადამიანი თრთოდა მარტოობაში;_მაგრამ ღამე იკლებდა და ის კი იჯდა კლდეზე.
”მაშინ განვრისხდი და დავსწყევლე სიჩუმის შეჩვენებით მდინარე და შროშანნი,ქარი და ტყე,ცა და ქუხილი და წყლის შროშანთა ოხვრა.და შეჩვენებულნი გაჩუმდნენ.და მთვარემ შესწყვიტა სრბოლა ცის ბილიკზე_და ელვა აღარ ელვარებდა_და ღრუბლები უძრავად დაეკიდნენ_და მდინარე დადგა თავის დონეზე და შეჩერდა_და ხეები აღარ ჰქანაობდნენ_და წყლის შროშანნი აღარ ირხეოდნენ და მათ შორის ჩურჩული აღარ გაისმოდა,აღარც აჩრდილი ხმაურობისა უზღვარს უდაბნოში.და მე დავაცქერდი კლდეს,ქვის წარწერას და ის შეცვლილიყო;_და წარწერა იყო სიჩუმე.
”და დავაცქერდი ადამიანის სახეს და მისი სახე შიშით გაფითრებულიყო.და უეცრივ თავი მოაშორა ხელს და ზეზე წამოდგა და ყურს უგდებდა.მაგრამ არრა ხმა უზღვარ დიდს უდაბნოში არ გაისმოდა და წარწერა კლდეზე იყო სიჩუმე.და ადამიანს გააჟრჟოლა და უკუ იქცა და გაჰქრა საჩქაროდ და მე თვალი აღარ მომიკრავს”.
.............................................
ბევრი ლამაზი თქმულებაა მოგვთა წიგნებში_მოგვთ რკინით კაზმულ მელანქოლიურ ფოლიანტებში.იქ,ვიმეორებ,დიდებული ზღაპრისა ცისა და დედამიწის და ძლიერი ზღვისა,და გეენიებისა_ზღვას,დედამიწას და ზეცას რომ მფლობელობენ.დიდი სიბრძნეა სიბილათა თქმაში და წმინდა ამბები ესმოდათ ძველად თალხ ფოთლოვანითგან,დოდონის ირგვლივ რომ ირხეოდა._მაგრამ ვფიცავ ალლახს,ჩემს გვერდით საფლავის ჩრდილში მჯდომარე დემონის მიერ ნაამბობი ყველაზე გასაკვირველია!და როდესაც დემონმა დაამთავრა ზღაპარი,იგი ჩაძვრა საფლავის ნაპრალში და სიცილი დაიწყო.და დამწყევლა მე,რადგანაც სიცილი არ შემეძლო.და ფოცხვერი,მარად რომ საფლავში ბინადრობს,გამოვიდა და დაწვა დემონის ფერხთით და სახეში ჩააშტერდა.
ედგარ ალან პო(თარგმნა ერეკლე ტატიშვილმა)
SILENCE
ALCMAN. The mountain pinnacles slumber; valleys, crags and caves are silent.
"LISTEN to me," said the Demon as he placed his hand upon my head. "The region of which I speak is a dreary region in Libya, by the borders of the river Zaire. And there is no quiet there, nor silence.
"The waters of the river have a saffron and sickly hue; and they flow not onwards to the sea, but palpitate forever and forever beneath the red eye of the sun with a tumultuous and convulsive motion. For many miles on either side of the river's oozy bed is a pale desert of gigantic water-lilies. They sigh one unto the other in that solitude, and stretch towards the heaven their long and ghastly necks, and nod to and fro their everlasting heads. And there is an indistinct murmur which cometh out from among them like the rushing of subterrene water. And they sigh one unto the other.
"But there is a boundary to their realm -- the boundary of the dark, horrible, lofty forest. There, like the waves about the Hebrides, the low underwood is agitated continually. But there is no wind throughout the heaven. And the tall primeval trees rock eternally hither and thither with a crashing and mighty sound. And from their high summits, one by one, drop everlasting dews. And at the roots strange poisonous flowers lie writhing in perturbed slumber. And overhead, with a rustling and loud noise, the gray clouds rush westwardly forever, until they roll, a cataract, over the fiery wall of the horizon. But there is no wind throughout the heaven. And by the shores of the river Zaire there is neither quiet nor silence.
"It was night, and the rain fell; and falling, it was rain, but, having fallen, it was blood. And I stood in the morass among the tall and the rain fell upon my head -- and the lilies sighed one unto the other in the solemnity of their desolation.
"And, all at once, the moon arose through the thin ghastly mist, and was crimson in color. And mine eyes fell upon a huge gray rock which stood by the shore of the river, and was lighted by the light of the moon. And the rock was gray, and ghastly, and tall, -- and the rock was gray. Upon its front were characters engraven in the stone; and I walked through the morass of water-lilies, until I came close unto the shore, that I might read the characters upon the stone. But I could not decypher them. And I was going back into the morass, when the moon shone with a fuller red, and I turned and looked again upon the rock, and upon the characters; -- and the characters were DESOLATION.
"And I looked upwards, and there stood a man upon the summit of the rock; and I hid myself among the water-lilies that I might discover the actions of the man. And the man was tall and stately in form, and was wrapped up from his shoulders to his feet in the toga of old Rome. And the outlines of his figure were indistinct -- but his features were the features of a deity; for the mantle of the night, and of the mist, and of the moon, and of the dew, had left uncovered the features of his face. And his brow was lofty with thought, and his eye wild with care; and, in the few furrows upon his cheek I read the fables of sorrow, and weariness, and disgust with mankind, and a longing after solitude.
"And the man sat upon the rock, and leaned his head upon his hand, and looked out upon the desolation. He looked down into the low unquiet shrubbery, and up into the tall primeval trees, and up higher at the rustling heaven, and into the crimson moon. And I lay close within shelter of the lilies, and observed the actions of the man. And the man trembled in the solitude; -- but the night waned, and he sat upon the rock.
"And the man turned his attention from the heaven, and looked out upon the dreary river Zaire, and upon the yellow ghastly waters, and upon the pale legions of the water-lilies. And the man listened to the sighs of the water-lilies, and to the murmur that came up from among them. And I lay close within my covert and observed the actions of the man. And the man trembled in the solitude; -- but the night waned and he sat upon the rock.
"Then I went down into the recesses of the morass, and waded afar in among the wilderness of the lilies, and called unto the hippopotami which dwelt among the fens in the recesses of the morass. And the hippopotami heard my call, and came, with the behemoth, unto the foot of the rock, and roared loudly and fearfully beneath the moon. And I lay close within my covert and observed the actions of the man. And the man trembled in the solitude; -- but the night waned and he sat upon the rock.
"Then I cursed the elements with the curse of tumult; and a frightful tempest gathered in the heaven where, before, there had been no wind. And the heaven became livid with the violence of the tempest -- and the rain beat upon the head of the man -- and the floods of the river came down -- and the river was tormented into foam -- and the water-lilies shrieked within their beds -- and the forest crumbled before the wind -- and the thunder rolled -- and the lightning fell -- and the rock rocked to its foundation. And I lay close within my covert and observed the actions of the man. And the man trembled in the solitude; -- but the night waned and he sat upon the rock.
"Then I grew angry and cursed, with the curse of silence, the river, and the lilies, and the wind, and the forest, and the heaven, and the thunder, and the sighs of the water-lilies. And they became accursed, and were still. And the moon ceased to totter up its pathway to heaven -- and the thunder died away -- and the lightning did not flash -- and the clouds hung motionless -- and the waters sunk to their level and remained -- and the trees ceased to rock -- and the water-lilies sighed no more -- and the murmur was heard no longer from among them, nor any shadow of sound throughout the vast illimitable desert. And I looked upon the characters of the rock, and they were changed; -- and the characters were SILENCE.
"And mine eyes fell upon the countenance of the man, and his countenance was wan with terror. And, hurriedly, he raised his head from his hand, and stood forth upon the rock and listened. But there was no voice throughout the vast illimitable desert, and the characters upon the rock were SILENCE. And the man shuddered, and turned his face away, and fled afar off, in haste, so that I beheld him no more."
Now there are fine tales in the volumes of the Magi -- in the iron-bound, melancholy volumes of the Magi. Therein, I say, are glorious histories of the Heaven, and of the Earth, and of the mighty sea -- and of the Genii that over-ruled the sea, and the earth, and the lofty heaven. There was much lore too in the sayings which were said by the Sybils; and holy, holy things were heard of old by the dim leaves that trembled around Dodona -- but, as Allah liveth, that fable which the Demon told me as he sat by my side in the shadow of the tomb, I hold to be the most wonderful of all! And as the Demon made an end of his story, he fell back within the cavity of the tomb and laughed. And I could not laugh with the Demon, and he cursed me because I could not laugh. And the lynx which dwelleth forever in the tomb, came out therefrom, and lay down at the feet of the Demon, and looked at him steadily in the face.
ნაზარეთი
წყლის დინება საერთო ბურანს ერწყმოდა.ნაპოლეონის ჯარებმა გადაუარეს ნახევარ ევროპას.ბრიტანეთი გადარჩა...პილატე პონტოელი კვლავ ბობოქრობდა,კეისრის მიერ დაწესებულ გადასახადებს ითხოვდა.ლევი და მე ჩუმად ვისხედით.აქ გვიყვარდა დასვენება:გარშემო პალმების კორიანტელი,სიცხისგან გათანგული სულები ზეცისკენ ისწრაფვოდნენ.წინასწარმეტყველებზე დედა მიყვებოდა...მოშე იეჰუდი,ჩვენი აღმზრდელი.პატარა სკოლა ჰქონდა გახსნილი...ამჟამად იმეორებდა,"კეისარს კეისრისაო",პრორომანული ორიენტაციისა გახლდათ.ლევიმ ჭავლების ნაკადს თვალი მოსწყვიტა.თმები მზისფერი ჰქონდა,თვალები_მწვანე.სარა უყვარდა...ვიცოდი,იეჰუდიმაც იცოდა,მეც მიყვარდა.გაკვეთილზე ვაგვიანებდი,სარას თვალების ეშხი მეგებებოდა,მიხაროდა.
_წავიდეთ,იეჰუდიმ თქვა ,დღეს ისტორია ადრე გექნებათო.
ნაპოლეონის ჯარებმა გადაუარეს მთელს ევროპას.ბრიტანეთი გადარჩა...
ლევის სახლიც მდინარის პირას იდგა.დედამისი,პატარა უშნო ქალი.მას მე ვუყვარდი,სარას მაგონებდა.იეჰუდის გაკვეთილზე წინ ვიჯექი.ლევი გვერდზე მომიჯდებოდა ხოლმე.ყველაფერი აინტერესებდა.IQ,კოეფიციენტები...მაკიაველის მოძღვრება,იბნ ჰალმუდი.არაბული ჯიში გვიტევდა.ჰიტლერი მეზიზღებოდა,გენოციდი მოგვიწყო.ლევი ჩემს აზრებს იმეორებდა.არც ვიცი ზუსტად,არ უყვარდა ბევრი ლაპარაკი.მარტო სარაზე ფიქრობდა.იცოდა...ფარისევლები ყველაფერს მალავენ.მე მეზიზღებოდა ქალაქი:ჩამპალი ხალხი,რომაელებიც და ჩვენც.ხშირად ვეუბნებოდი ლევის,მაგრამ იგი დუმდა,როგორც ყოველთვის...
სასიამოვნო სიგრილე,იეჰუდიც სასიამოვნოდ საუბრობდა.ახალი საიტი გაიხსნა,ვითარდებოდა...მამაჩემთან კამათი მიტაცებდა.ერთხელ ლევიც შემოგვესწრო.მამა მიმტკიცებდა ,პლატონის იდეათა თეორია აღმოსავლეთიდან გავრცელდა,მზე იქიდან ამოდისო.ლევი დუმდა.სასტიკად შევეწინააღმდეგე,სოკრატეს ნაწერები ვანახე,არამეული ნაწერები.თავად გადავთარგმნე ბერძნულიდან,სინტაქსმა გამიჭირა...ლევიც უყურებდა ჩემს წვალებას,პუნქტუაციაში მეხმარებოდა.მამასაც მოეწონა,მაგრამ ჯიუტად იმეორებდა თავისას.ვერაფერი შევაგნებინე.ლევი გავიდა,დედა ეძახდა.
_კარგი ბიჭია,სწავლობს?_მკითხა მამამ,ლევიზე მეკითხებოდა.
_კი,თევზაობაც უყვარს.ხშირად დავდივართ,მე წყალს ვუყურებ ხოლმე,ის თევზაობს.კაცმა არ იცის რაზე ფიქრობს მაგ დროს.სარა უყვარს იცი?
_სარა ვინღაა?
_იეჰუდისთან ერთად დავდივართ,ფარისეველი.
_ვიცი.
კალაშნიკოვის სისტემის ავტომატები.ბერლინი.რუსების ბრალი იყო.ნაპოლეონის ჯარებმა ევროპას გადაუარეს.ბრიტანეთი გადარჩა...იეჰუდის უყვარდა თხრობა.მე ვუსმენდი,სარას თვალებიც მავიწყდებოდა.ლევი კი სარას უყურებდა.ვკამათობდი...იეჰუდის არ უყვარდა,როცა ვეწინააღმდეგებოდი.სარა არაფერს არ ამბობდა,ბოროტად მიყურებდა.ასე მეგონა ,ერთხელაც აიღებდა ხელს და გამსრესდა,ყოვლისშემძლე...ლევიმ სათვალე გაისწორა,ჩაახველა.რომის პაპი გამახსენდა,ბენედიქტი.პოლონელმა ვერ ივარგა?ნორვეგიული ნავთობი და კეთილდღეობა.
ვერ ვიტანდი დღესასწაულებს.ლევი მითხრა ერთხელ,ხალხი გეჯავრებაო.შეიძლება მართალიც იყო,შეიძლება სწორედ ეს იზიდავდა ჩემში...საკუთარი ხალხი მძულდა,ნორვეგიაში მინდოდა...
პილატე პონტოელი ხშირად დადიოდა ნაზარეთში.ჭკვიანი კაცი იყო,მაგრამ იეჰუდივით ძალა აკლდა,ლოგიკა.გარკვეულ წერტილამდე მიდიოდა,მერე წყდებოდა,ვამჩნევდი.ეს აღიზიანებდა.ვხვდებოდი,რომ მათზე გაცილებით ჭკვიანი ვიყავი.ვლაზღანდარობდი ხოლმე,მეგონა ამით ლევი წუხდებოდა,მერე ვჩერდებოდი.მატარებელი გუგუნებდა ჩემს ტვინში,ჰემისფეროებში,ორთქლმავალი.რომაელი ჯარისკაცები ამაყად დადიოდნენ.ერთხელ მე და ლევის შეგვეფეთნენ.თვალი თვალში გავუყარე,მიხვდნენ,რომ რიგითი ებრაელი არ ვიყავი,დისტანცია დაიჭირეს,ლევის გაუხარდა.უხაროდა,ჩემთან ერთად რომ დადიოდა,გრძნობდა ჩემს ძალას.სარაც გრძნობდა,მაგრამ ყოველგვარი მამაკაცური საწყისი სრულიად ქრებოდა,როცა თვალებს გაახელდა.მწვანე თვალებით ყოველგვარ ძალას ახშობდა.მარტო იეჰუდის ლექცია მომწყვეტდა ...ლევის ვეხუმრებოდი,სარაზე გიჟდებოდა,სულ თან დამდევდა.უბედური ვიყავი...ყმაწვილობის ხანამ გაიარა.პილატე კვლავ ბობოქრობდა,პალესტინა მოსწონდა,ელიტის წარმომადგენლად თვლიდა თავს.კომიქსების გმირს უფრო ჰგავდა ჩემთვის.ძალა ჰქონდა,მაგრამ არა საყოველთაო...მე თავის გახსნას ვერიდებოდი,ვიცოდი ლოგოსი ამოიფრქვეოდა,მეშინოდა...
ინდურ უპანიშადებსაც დავცინოდი .აღმოსავლური სიბრძნე მაგრად მეკიდა.ნეოპლატონიკოსი.კონსტანტინე დიდის შემდეგ მთლიანად შეიცვალა ყველაფერი,ბოლო წარმართული ტაძარიც დახურეს.იეჰუდის სწყინდა ჩემი ირონია,მაგრამ ვერაფერი გააწყო.ჯარში წასვლამ მომიწია,ქალებიც მიდიან.სარაც წავიდა,ლევიც...ლევი და სარა ერთად...მე კვლავ უბედურად ვგრძნობდი თავს.ვიცოდი,მაგრამ სიძლიერის მჯეროდა.
ლევი თევზაობდა,იქვე ვიჯექი.ენა არ გამიჩერებია,სათვალეებს ისწორებდა,ახველებდა,თევზები არ დამიფრთხოო.
_რომაელების ხანა თითქმის დასრულდა.თავიანთი როლი კი შეასრულეს,უპანიშადები დაამხეს,ნაზარეთი ყვავის.სად ნახავდი ადრე ასეთ ბაზარს?ეკონომიკური წინსვლა,კაპიტალის დაგროვება.ყველაფერი მოქმედებს რა თქმა უნდა.პილატეც მშვენივრად აცნობიერებს ამას და ჯარისკაცებიც(ჯარისკაცები რა შუაში იყო?!).
_თევზებს დამიფრთხობ,გაჩუმდი!იეჰუდის მოუყევი ეგენი.
_ეჰ,სარა მაინც იყოს აქ_ვთქვი მე,თუმდა არ ვიცოდი,რად მინდოდა სარა.
_...
_ამდენი ხანი ერთი თევზი ვერ დაგიჭერია,სირცხვილია.არაფერში არ ვარგიხარ.
_გაჩუმდი,ან სახლში წადი.ხო მართლა,დედაჩემმა,გამომიაროსო.გელოდება,ხმიადებს გაგატანს.
_ხო კაი,წავედი_ხმიადები მიყვარდა.
_ხვალ არ დააგვიანო!
_შენს თავს მიხედე!
ლევი ხანდახან ნერვებსაც მიშლიდა,მაინც ვიტანდი.ჩემს არსებას კარგად იცნობდა,სარა მაინც უყვარდა,მეცოდებოდა.
შაბათს ჯარიდან დამითხოვეს.გახარებული ვიყავი.სახლში ლევის ამბავი ვიკითხე.მამაჩემს აღარც ახსოვდა.გავახსენე.დედამ მითხრა ,სარა მოუყვანია ცოლადო.გული არ დამწყვეტია,თითქოს სარაც სულ ერთი იყო ჩემთვის.თვალებიც ფეხებზე მეკიდა.ავაზაკებთან ვიჩხუბე,პილატეს ჯარისკაცებმა დამინახეს,არ მომეხმარნენ.ის ჯარისკაცები იყვნენ,ნაზარეთში რომ პატრულირებდნენ,უშნოდ იცინოდნენ.თავ-პირი დავალეწე ავაზაკებს,მაინც იცინოდნენ.მარტო ვიყავი.ბოლოს გავიქეცი,მოვკურცხლე.ლევიმაც იჩხუბა ერთხელ,სცემეს.რევანშის აღებას არც აპირებდა,ვიქედნებოდი.მას აშკარად ეშინოდა.იეჰუდი ვნახე,ცოტა დაბერებულიყო.მაინც ჯიუტად მეკამათებოდა.ირონიულად მეცინებოდა.ლევის ამბავი ვკითხე,არაფერი მიპასუხა,მხოლოდ თავს აქნევდა,და ჯოხს,ჰაერს ეჩხუბებოდა...იერუსალიმიდან წერილი მოსულიყო.პილატეს სასახლიდან იწერებოდნენ,საუკეთესო მოსწავლე გამოგვიგზავნეო.მთხოვა, წავსულიყავი.სიხარულით დავთანხმდი,პილატესთან შეხვედრა მინდოდა.ცხენი შევკაზმე,დედა ტიროდა,მამას თვალები სიხარულით თრთოდა,იცინოდა.მხარზე ხელი დამარტყა და გამარჯვება მისურვა,თითქოს ომში მივდიოდი.იეჰუდიმ მე ამირჩია.გულში ცეცხლი ძაგძაგებდა,იერუსალიმი მელოდა.პალმებს შორის ამაყად მივაჭენებდი ჩემს ქურანას.აღმოსავლეთის მზე აცხუნებდა,უდაბნო იწვოდა,მორიელები დარბოდნენ.იერუსალიმამდე დიდი მანძილია,რამდენიმე კილომეტრი.მოუთმენლად მივაქროლებდი საცოდავს.ისტორიაზე ვფიქრობდი,ჰიტლერს ვადიდებდი,"მესერშმიტების" კონსტრუქციები...აბრაამ ლინკოლნი ძალიან შემეცოდა,ტყუილად მოკლეს,ნეგროიდულ რასას შეეწირა.რასისტი არასდროს ვყოფილვარ...პატარა კაცის საქმეა.ნორვეგია კვლავ მიტაცებდა.გზის ნახევარი შეუსვენებლად ვიარე,პილატეს სასახლეში მივდიოდი.რომის კაპიტოლიუმიც კი ცირკად მეჩვენებოდა,პილატეს სასახლე მით უმეტეს...ქურანა გზაში მომიკვდა,ბედად იქვე წყარო მოვნახე.დავისვენე,"მალბორო" მომინდა,გავაბოლე.ნერვები მეშლებოდა,მოუთმენლობისგან დავიძლიე.ცხენის სიკვდილი ფეხებზე მეკიდა,ცხოველთა დაცვის ორგანიზაციის წამყვანი აქტისტი...ყელი გავისველე,კვლავ მწყუროდა,მაგრამ გზა განვაგრძე.მათარიდან ნელ-ნელა ვწყლურწავდი,შარდს შუა უდაბნოში ვუშვებდი.იერუსალიმი გამოჩნდა,სასახლეც დავინახე.თავდახრილი მივდიოდი,იმიტომ კი არა,რომ ვინმესი მეშინოდა,უბრალოდ ძალიან დაღლილი ვიყავი.ასი ნაბიჯიც გადავდგი,ქალაქს ვუახლოვდებოდი,ყვირილი მომესმა.ხალხის ბრბო სკანდირებდა,ვერასდროს ვიტანდი მასას.მეგონა მხოლოდ ჩემი მონები უნდა ყოფილიყვნენ.მარჯვნივ გავიხედე,ხმა იქიდან მოდიოდა.კაცი იჯდა ვირზე,მოაჩაქჩაქებდა საცოდავ სახედარს.ხალხის ბრბო ელავდა.შემცივდა.ისევ გამახურეს შეძახილებმა.ხმამაღალი ყველაფერი მანერვიულებდა."მესია.,მესია!",გაისმოდა ყოველი მხრიდან.ახალი წინასწარმეტყველი გამოჩნდა,გულში ვიფიქრე,იეჰუდის სახე წარმომიდგა თვალწინ.გადავაფურთხე.მათარაში წყალი კიდევ რაკრაკებდა.პილატეს სასახლეში არავინ მელოდა იმ დროისათვის,მაინც მეჩქარებოდა...ახლოს მივედი,ვირზე მჯდომს თეთრი ჩალმა ეფარა,უცბად ცოტა აეწია,სახე მთლიანად გამოჩნდა.ლევი ვიცანი.ნამდვილად ის იყო.აქ რა უნდოდა?ალბათ სარას თავი გაანება,იერუსალიმში მიდიოდა.გზაზე ვიღაცამ ბზა დაუფინა.ბზების მთელი ხალიჩა შეიქმნა.ვირიც ამაყად მიაბიჯებდა.ხალხი ყვიროდა,საშინლად ყვიროდა.ლევის ეგებებოდნენ,იესო...
მოდუსი,2006 წ.
_წავიდეთ,იეჰუდიმ თქვა ,დღეს ისტორია ადრე გექნებათო.
ნაპოლეონის ჯარებმა გადაუარეს მთელს ევროპას.ბრიტანეთი გადარჩა...
ლევის სახლიც მდინარის პირას იდგა.დედამისი,პატარა უშნო ქალი.მას მე ვუყვარდი,სარას მაგონებდა.იეჰუდის გაკვეთილზე წინ ვიჯექი.ლევი გვერდზე მომიჯდებოდა ხოლმე.ყველაფერი აინტერესებდა.IQ,კოეფიციენტები...მაკიაველის მოძღვრება,იბნ ჰალმუდი.არაბული ჯიში გვიტევდა.ჰიტლერი მეზიზღებოდა,გენოციდი მოგვიწყო.ლევი ჩემს აზრებს იმეორებდა.არც ვიცი ზუსტად,არ უყვარდა ბევრი ლაპარაკი.მარტო სარაზე ფიქრობდა.იცოდა...ფარისევლები ყველაფერს მალავენ.მე მეზიზღებოდა ქალაქი:ჩამპალი ხალხი,რომაელებიც და ჩვენც.ხშირად ვეუბნებოდი ლევის,მაგრამ იგი დუმდა,როგორც ყოველთვის...
სასიამოვნო სიგრილე,იეჰუდიც სასიამოვნოდ საუბრობდა.ახალი საიტი გაიხსნა,ვითარდებოდა...მამაჩემთან კამათი მიტაცებდა.ერთხელ ლევიც შემოგვესწრო.მამა მიმტკიცებდა ,პლატონის იდეათა თეორია აღმოსავლეთიდან გავრცელდა,მზე იქიდან ამოდისო.ლევი დუმდა.სასტიკად შევეწინააღმდეგე,სოკრატეს ნაწერები ვანახე,არამეული ნაწერები.თავად გადავთარგმნე ბერძნულიდან,სინტაქსმა გამიჭირა...ლევიც უყურებდა ჩემს წვალებას,პუნქტუაციაში მეხმარებოდა.მამასაც მოეწონა,მაგრამ ჯიუტად იმეორებდა თავისას.ვერაფერი შევაგნებინე.ლევი გავიდა,დედა ეძახდა.
_კარგი ბიჭია,სწავლობს?_მკითხა მამამ,ლევიზე მეკითხებოდა.
_კი,თევზაობაც უყვარს.ხშირად დავდივართ,მე წყალს ვუყურებ ხოლმე,ის თევზაობს.კაცმა არ იცის რაზე ფიქრობს მაგ დროს.სარა უყვარს იცი?
_სარა ვინღაა?
_იეჰუდისთან ერთად დავდივართ,ფარისეველი.
_ვიცი.
კალაშნიკოვის სისტემის ავტომატები.ბერლინი.რუსების ბრალი იყო.ნაპოლეონის ჯარებმა ევროპას გადაუარეს.ბრიტანეთი გადარჩა...იეჰუდის უყვარდა თხრობა.მე ვუსმენდი,სარას თვალებიც მავიწყდებოდა.ლევი კი სარას უყურებდა.ვკამათობდი...იეჰუდის არ უყვარდა,როცა ვეწინააღმდეგებოდი.სარა არაფერს არ ამბობდა,ბოროტად მიყურებდა.ასე მეგონა ,ერთხელაც აიღებდა ხელს და გამსრესდა,ყოვლისშემძლე...ლევიმ სათვალე გაისწორა,ჩაახველა.რომის პაპი გამახსენდა,ბენედიქტი.პოლონელმა ვერ ივარგა?ნორვეგიული ნავთობი და კეთილდღეობა.
ვერ ვიტანდი დღესასწაულებს.ლევი მითხრა ერთხელ,ხალხი გეჯავრებაო.შეიძლება მართალიც იყო,შეიძლება სწორედ ეს იზიდავდა ჩემში...საკუთარი ხალხი მძულდა,ნორვეგიაში მინდოდა...
პილატე პონტოელი ხშირად დადიოდა ნაზარეთში.ჭკვიანი კაცი იყო,მაგრამ იეჰუდივით ძალა აკლდა,ლოგიკა.გარკვეულ წერტილამდე მიდიოდა,მერე წყდებოდა,ვამჩნევდი.ეს აღიზიანებდა.ვხვდებოდი,რომ მათზე გაცილებით ჭკვიანი ვიყავი.ვლაზღანდარობდი ხოლმე,მეგონა ამით ლევი წუხდებოდა,მერე ვჩერდებოდი.მატარებელი გუგუნებდა ჩემს ტვინში,ჰემისფეროებში,ორთქლმავალი.რომაელი ჯარისკაცები ამაყად დადიოდნენ.ერთხელ მე და ლევის შეგვეფეთნენ.თვალი თვალში გავუყარე,მიხვდნენ,რომ რიგითი ებრაელი არ ვიყავი,დისტანცია დაიჭირეს,ლევის გაუხარდა.უხაროდა,ჩემთან ერთად რომ დადიოდა,გრძნობდა ჩემს ძალას.სარაც გრძნობდა,მაგრამ ყოველგვარი მამაკაცური საწყისი სრულიად ქრებოდა,როცა თვალებს გაახელდა.მწვანე თვალებით ყოველგვარ ძალას ახშობდა.მარტო იეჰუდის ლექცია მომწყვეტდა ...ლევის ვეხუმრებოდი,სარაზე გიჟდებოდა,სულ თან დამდევდა.უბედური ვიყავი...ყმაწვილობის ხანამ გაიარა.პილატე კვლავ ბობოქრობდა,პალესტინა მოსწონდა,ელიტის წარმომადგენლად თვლიდა თავს.კომიქსების გმირს უფრო ჰგავდა ჩემთვის.ძალა ჰქონდა,მაგრამ არა საყოველთაო...მე თავის გახსნას ვერიდებოდი,ვიცოდი ლოგოსი ამოიფრქვეოდა,მეშინოდა...
ინდურ უპანიშადებსაც დავცინოდი .აღმოსავლური სიბრძნე მაგრად მეკიდა.ნეოპლატონიკოსი.კონსტანტინე დიდის შემდეგ მთლიანად შეიცვალა ყველაფერი,ბოლო წარმართული ტაძარიც დახურეს.იეჰუდის სწყინდა ჩემი ირონია,მაგრამ ვერაფერი გააწყო.ჯარში წასვლამ მომიწია,ქალებიც მიდიან.სარაც წავიდა,ლევიც...ლევი და სარა ერთად...მე კვლავ უბედურად ვგრძნობდი თავს.ვიცოდი,მაგრამ სიძლიერის მჯეროდა.
ლევი თევზაობდა,იქვე ვიჯექი.ენა არ გამიჩერებია,სათვალეებს ისწორებდა,ახველებდა,თევზები არ დამიფრთხოო.
_რომაელების ხანა თითქმის დასრულდა.თავიანთი როლი კი შეასრულეს,უპანიშადები დაამხეს,ნაზარეთი ყვავის.სად ნახავდი ადრე ასეთ ბაზარს?ეკონომიკური წინსვლა,კაპიტალის დაგროვება.ყველაფერი მოქმედებს რა თქმა უნდა.პილატეც მშვენივრად აცნობიერებს ამას და ჯარისკაცებიც(ჯარისკაცები რა შუაში იყო?!).
_თევზებს დამიფრთხობ,გაჩუმდი!იეჰუდის მოუყევი ეგენი.
_ეჰ,სარა მაინც იყოს აქ_ვთქვი მე,თუმდა არ ვიცოდი,რად მინდოდა სარა.
_...
_ამდენი ხანი ერთი თევზი ვერ დაგიჭერია,სირცხვილია.არაფერში არ ვარგიხარ.
_გაჩუმდი,ან სახლში წადი.ხო მართლა,დედაჩემმა,გამომიაროსო.გელოდება,ხმიადებს გაგატანს.
_ხო კაი,წავედი_ხმიადები მიყვარდა.
_ხვალ არ დააგვიანო!
_შენს თავს მიხედე!
ლევი ხანდახან ნერვებსაც მიშლიდა,მაინც ვიტანდი.ჩემს არსებას კარგად იცნობდა,სარა მაინც უყვარდა,მეცოდებოდა.
შაბათს ჯარიდან დამითხოვეს.გახარებული ვიყავი.სახლში ლევის ამბავი ვიკითხე.მამაჩემს აღარც ახსოვდა.გავახსენე.დედამ მითხრა ,სარა მოუყვანია ცოლადო.გული არ დამწყვეტია,თითქოს სარაც სულ ერთი იყო ჩემთვის.თვალებიც ფეხებზე მეკიდა.ავაზაკებთან ვიჩხუბე,პილატეს ჯარისკაცებმა დამინახეს,არ მომეხმარნენ.ის ჯარისკაცები იყვნენ,ნაზარეთში რომ პატრულირებდნენ,უშნოდ იცინოდნენ.თავ-პირი დავალეწე ავაზაკებს,მაინც იცინოდნენ.მარტო ვიყავი.ბოლოს გავიქეცი,მოვკურცხლე.ლევიმაც იჩხუბა ერთხელ,სცემეს.რევანშის აღებას არც აპირებდა,ვიქედნებოდი.მას აშკარად ეშინოდა.იეჰუდი ვნახე,ცოტა დაბერებულიყო.მაინც ჯიუტად მეკამათებოდა.ირონიულად მეცინებოდა.ლევის ამბავი ვკითხე,არაფერი მიპასუხა,მხოლოდ თავს აქნევდა,და ჯოხს,ჰაერს ეჩხუბებოდა...იერუსალიმიდან წერილი მოსულიყო.პილატეს სასახლიდან იწერებოდნენ,საუკეთესო მოსწავლე გამოგვიგზავნეო.მთხოვა, წავსულიყავი.სიხარულით დავთანხმდი,პილატესთან შეხვედრა მინდოდა.ცხენი შევკაზმე,დედა ტიროდა,მამას თვალები სიხარულით თრთოდა,იცინოდა.მხარზე ხელი დამარტყა და გამარჯვება მისურვა,თითქოს ომში მივდიოდი.იეჰუდიმ მე ამირჩია.გულში ცეცხლი ძაგძაგებდა,იერუსალიმი მელოდა.პალმებს შორის ამაყად მივაჭენებდი ჩემს ქურანას.აღმოსავლეთის მზე აცხუნებდა,უდაბნო იწვოდა,მორიელები დარბოდნენ.იერუსალიმამდე დიდი მანძილია,რამდენიმე კილომეტრი.მოუთმენლად მივაქროლებდი საცოდავს.ისტორიაზე ვფიქრობდი,ჰიტლერს ვადიდებდი,"მესერშმიტების" კონსტრუქციები...აბრაამ ლინკოლნი ძალიან შემეცოდა,ტყუილად მოკლეს,ნეგროიდულ რასას შეეწირა.რასისტი არასდროს ვყოფილვარ...პატარა კაცის საქმეა.ნორვეგია კვლავ მიტაცებდა.გზის ნახევარი შეუსვენებლად ვიარე,პილატეს სასახლეში მივდიოდი.რომის კაპიტოლიუმიც კი ცირკად მეჩვენებოდა,პილატეს სასახლე მით უმეტეს...ქურანა გზაში მომიკვდა,ბედად იქვე წყარო მოვნახე.დავისვენე,"მალბორო" მომინდა,გავაბოლე.ნერვები მეშლებოდა,მოუთმენლობისგან დავიძლიე.ცხენის სიკვდილი ფეხებზე მეკიდა,ცხოველთა დაცვის ორგანიზაციის წამყვანი აქტისტი...ყელი გავისველე,კვლავ მწყუროდა,მაგრამ გზა განვაგრძე.მათარიდან ნელ-ნელა ვწყლურწავდი,შარდს შუა უდაბნოში ვუშვებდი.იერუსალიმი გამოჩნდა,სასახლეც დავინახე.თავდახრილი მივდიოდი,იმიტომ კი არა,რომ ვინმესი მეშინოდა,უბრალოდ ძალიან დაღლილი ვიყავი.ასი ნაბიჯიც გადავდგი,ქალაქს ვუახლოვდებოდი,ყვირილი მომესმა.ხალხის ბრბო სკანდირებდა,ვერასდროს ვიტანდი მასას.მეგონა მხოლოდ ჩემი მონები უნდა ყოფილიყვნენ.მარჯვნივ გავიხედე,ხმა იქიდან მოდიოდა.კაცი იჯდა ვირზე,მოაჩაქჩაქებდა საცოდავ სახედარს.ხალხის ბრბო ელავდა.შემცივდა.ისევ გამახურეს შეძახილებმა.ხმამაღალი ყველაფერი მანერვიულებდა."მესია.,მესია!",გაისმოდა ყოველი მხრიდან.ახალი წინასწარმეტყველი გამოჩნდა,გულში ვიფიქრე,იეჰუდის სახე წარმომიდგა თვალწინ.გადავაფურთხე.მათარაში წყალი კიდევ რაკრაკებდა.პილატეს სასახლეში არავინ მელოდა იმ დროისათვის,მაინც მეჩქარებოდა...ახლოს მივედი,ვირზე მჯდომს თეთრი ჩალმა ეფარა,უცბად ცოტა აეწია,სახე მთლიანად გამოჩნდა.ლევი ვიცანი.ნამდვილად ის იყო.აქ რა უნდოდა?ალბათ სარას თავი გაანება,იერუსალიმში მიდიოდა.გზაზე ვიღაცამ ბზა დაუფინა.ბზების მთელი ხალიჩა შეიქმნა.ვირიც ამაყად მიაბიჯებდა.ხალხი ყვიროდა,საშინლად ყვიროდა.ლევის ეგებებოდნენ,იესო...
მოდუსი,2006 წ.
მოკრძალებული სალამი ”სტალკერის” მოყვარულებს
”Когда человек родится, он слаб и гибок, когда умирает, он крепок и черств. Когда дерево растет, оно нежно и гибко, а когда оно сухои жестко, оно умирает. Черствость и сила спутники смерти, гибкость и слабость выражают свежесть бытия.”
Вот и лето прошло,
Словно и не бывало.
На пригреве тепло.
Только этого мало.
Все, что сбыться могло,
Мне, как лист пятипалый,
Прямо в руки легло,
Только этого мало.
Понапрасну ни зло,
Ни добро не пропало,
Все горело светло,
Только этого мало.
Жизнь брала под крыло,
Берегла и спасала,
Мне и вправду везло.
Только этого мало.
Листьев не обожгло,
Веток не обломало...
День промыт как стекло,
Только этого мало.
Вот и лето прошло,
Словно и не бывало.
На пригреве тепло.
Только этого мало.
Все, что сбыться могло,
Мне, как лист пятипалый,
Прямо в руки легло,
Только этого мало.
Понапрасну ни зло,
Ни добро не пропало,
Все горело светло,
Только этого мало.
Жизнь брала под крыло,
Берегла и спасала,
Мне и вправду везло.
Только этого мало.
Листьев не обожгло,
Веток не обломало...
День промыт как стекло,
Только этого мало.
ახალი ევროპა.ლიტერატურული პარიზი
სანამ კონსტანტინე გამსახურდიას ამ ესსეს შემოგთავაზებდეთ,მინდა მოკლე კომენტარი გავუკეთო მისი განთავსების მიზეზს,რომელიც უპირველეს ყოვლისა, ლიტერატურისა და თავისუფალი აზროვნების სიყვარულიდან გამომდინარეობს.დღეს,როცა ხელოვნებამ არაფერი იცის და ვერაფერს ხედავს,ყველაზე უფრო გვჭირდება რეალიზება,ძველის აღქმა და გააზრება,ახლის კონტურების დანახვა.ეს პროცესი ერთგვარი ჯაჭვია,რომელსაც თანმიმდევრობით სჭირდება გაყოლა.ხოდა,ჩვენც გავყვეთ...
1.მითოსს მოკლებული დრო
ევროპული კრიზისი!
ეს სიტყვები გაცვდა მწერლების პირში.ნახევარი საუკუნე კრიზისის ანალიზი.
ფრიდრიხ ნიცშემ წამოაყენა ეს პრობლემა ევროპული კრიზისისა.მისმა თანამედროვეობამ სიგიჟეში ჩამოართვა მას ეს განცხადება.ნიცშე ჰგრძნობდა ათასეული წლის უღელტეხილთან მიღწევას,გაუგონარ კატასტროფას,რომლის სახელი თავათაც არ იცოდა.ამ კრიზისის კონტურები ჩვენი თანადროულობისათვის უფრო ხელშესახები გახდა.
ეგებ ნიცშესეული კატასტროფა ეს იყო ხუთი საუკუნის ინდივიდუალური წყობილების აღსასრული?
შუბლით ვეხლებით ახალ დროს;მისი საუკეთესო ეპიტაფიაა:მითოსს მოკლებული დრო.
მიზეზები შეიძლება უფრო შორს ვეძიოთ.
რენესანსი.
მისი დამსახურება?მან ადამიანი თეოლოგიის არტახებიდან გაანთავისუფლა.
გაანთავისუფლა,მარტო დასტოვა.ვინ იტყვის ასეთი განთავისუფლება უფრო მძიმეა,თუ მარტოობის ტრაგედია?!
საშუალი საუკუნე_ღმერთთან თანაზიარობა.ღმერთთან თანაზიარობის მოგვი_ეკლესია.მას ექვემდებარებოდა:სახელმწიფო,მეცნიერება,ხელოვნება.
ამის ნაცვლად განთავისუფლებულ ადამიანობას ხელში შერჩა უფლება მარადიული ადამიანისა...ამ უფლებიდან იწყება ინდივიდუალიზმი,ამ უფლებაში_ჩვენი დროის იმპერიალიზმი.კაპიტალიზმი.აქედანვე იწყება დაუსრულებული ევროპული კრიზისი.ამ მოვლენას ვერც მწერალი და ვერც მკითხველი გვერდს ვერ ჩაუვლის.
საერთო ფონი თანამედროვე ევროპისა:მეცნიერებაში რელატივიზმი,ხელოვნებაში ფუტურიზმი და დადაიზმი,ყალბი ცივილიზაცია.უსულო მექანიზაცია.
უკანასკნელმა ომებმა და რევოლუციებმა ყველა დაარწმუნა,რომ ”ასე არ შეიძლება”,რომ ახალი უნდა იშვას.ცხადია,თანამედროვე ევროპის მწვავე ტკივილები ახალი იდეალების წარმოქმნით უნდა იქნეს გამოსყიდული (ძნელი სავარაუდოა, რა ახალ იდეალებს გულისხმობს ავტორი,კომუნისტებისთვის ალბათ ეს მარქსიზმ-ლენინიზმი იქნებოდა_მოდუსი).
2.ლათინიზმი თუ გერმანიზმი
გასული საუკუნის მეორე ნახევრიდან გერმანია უწევს ევროპას ინტელექტუალურ დირიჟორობას.ევროპის ჰეგემონიას გერმანია პოლიტიკურადაც ესწრაფებოდა განახლებული იმპერიის პირველი დღეებიდან.გერმანიის ტრაგედია სწორედ ის არის,რომ იგი თუმცა ფაქტიურად დამარცხებულია,მაგრამ იგი არ ჰგრძნობს თავს დამარცხებულად.პუანკარემ ერთ-ერთ სიტყვაში განაცხადა კიდევაც:”რურის ამბები მხოლოდ იმისთვის იყო აუცილებელი,რომ გერმანიას დამარცხება ეგრძნოო”.
პოლიტიკური ვითარება ტონის მიმცემია კულტურის მსვლელობისათვის.ინგლისელი ესთეტიკოსი ოსკარ უაილდი ამტკიცებდა,თითქოს ხელოვნების გავლენა იყო პრიმერული.შეცდომაა.ისტორიის ასპარეზზე პრიმერული მნიშვნელობა პოლიტიკურ მომენტს ჰქონია ყოველთვის.არც ერთი არტისტული სკოლა არ წარმოშობილა პოლიტიკური ატმოსფეროსაგან დამოუკიდებლად.თუნდაც სიმბოლიზმი!
1870-71 წლების დამარცხებამ წარმოშვა საფრანგეთში სიმბოლიზმის უნუგეშო ფილოსოფია.
პოლიტიკური კატასტროფა მუდამ წინ უსწრებს სულიერ რენესანსს.პოლიტიკურმა დამარცხებამ მსოფლიო ომში სავსებით შეარყია გერმანიის სახელმწიფო;რევოლუციის დემონს მუდამ თან ახლავს დაუცხრომელი ძიების დემონი.იგი ხელოვნებაშიც შეიჭრება.
1918 წლის გამარჯვებამ განამტკიცა საფრანგეთის ბურჟუაზიული რესპუბლიკა...ამ ფაქტმა გაანელა რადიკალიზმი ხელოვნებაში.საფრანგეთის როგორც ლიტერატურაში ,ისე მხატვრობაში,ტრადიციონალიზმია გამეფებული.
1923 წელს მე ვნახე ბერლინში პიკასოს და ბრაკის მოწაფეების სურათები.გერმანელი მოწაფეები უფრო რადიკალურები აღმოჩნდნენ,ვიდრე თვით პიკასო და ბრაკი,_როლები შეიცვალა.
საფრანგეთი,რომელიც რევოლუციის კერა იყო მე-18 საუკუნეში,დღეს ”ანსიან რეჟიმის” ციხე-სიმაგრედაა ქცეული.ამ გარემოებამ ”რეაქცია” გამოიწვია ხელოვნების ყველა დარგში.მარინეტი ამჟამად დადუმებულია ჩამქრალი ვულკანივით.პარიზში არავითარი გავლენა არა აქვთ არც ფუტურისტებს,არც დადაისტებს,არც ექსპრესიონისტებს.უკანასკნელი ომის დროს მეტი რეზონანსი ჰქონდათ მათ.რევოლუცია და ომი უდიდესი განმანაყოფიერებელი ფაქტორებია.ეს მომენტი ჩემთვის უფრო საინტერესოა,ვიდრე მათი პრაქტიკულ-პოლიტიკური შედეგები.
70-71 წლების საფრანგეთის ”კუ დ’ეტამ” სიმბოლიზმი წარმოშვა.1918 წლის გერმანიის რევოლუციამ ექსპრესიონიზმის გაძლიერებას შეუწყო ხელი.
აღსანიშნავია ისიც,რომ ორივე მოძრაობას ნიცშემ მისცა იმპულსი.
ფრანგ-გერმანელთა დაპირისპირებისთვის ვისაუბროთ:არამარტო სიმბოლიზმი,თვით ჰიპოლიტე ტენის და ემილ ზოლას ნატურალიზმის სათავეები გერმანიაში უნდა ვეძიოთ,რადგან საფრანგეთის ნატურალიზმის მამამთავარი_ტენი ჰეგელიდან გამოვიდა.გერმანია,როგორც ფსიქოლოგიური ფაქტორი,უდიდესს ზეგავლენას ახდენს საფრანგეთზე,როგორც ლიტერატურაში,ისე სოციალურ ცხოვრებაში,თვით დღევანდელი საფრანგეთის ტონის მიმცემი ანრი ბერგსონი ნიცშეს ინტელექტუალური ვასალია.მიკერძოება რომ არ დამწამონ,თვით ფრან მწერალს ვალარაკებ:
”ბერგსონის დიდი იდეების,დიდი აზროვნული კონცეპციების უმთავრესი ნაწილი ერთგვარი იდეური დვრიტის სახით(თუმცა ხშირად კონსექვენტურად განუვითარებელნი)მოცემულია ნიცშეს ფილოსოფიურ ქმნილებეში”(1918,16,3)
თუ მე-18 საუკუნეში ინგლისური სანიშნოებით მიდიოდა ევროპის კულტურა,სოციალურ ცხოვრებაში საფრანგეთი იყო ავანგარდი,ჰეგელიდან დღემდის,თუმცა უჩინრად,მაგრამ არსებითად გერმანია მიუძღვის წინ ევროპიულ კულტურას.ლიტერატურაში,ფილოსოფიაში,მუსიკაში,სოციალურ ცხოვრებაში გერმანია იძლევა ახალ იდეებს.ერთადერთი დარგი ხელოვნებისა,რომელშიაც საფრანგეთს შერჩა უპირატესობა,ესაა მხატვრობა,საერთოდ პლასტიკური ხელოვნება.
გერმანია-საფრანგეთის დაპირისპირება უმწვავესი პრობლემაა ევროპის კულტურათა პირველ დღეებიდანვე.ბრძოლა გერმანიზმსა და ლათინიზმს შორის მთავარი მოტივია ევროპულ განვითარებაში დანტედან ჩვენს დრომდის.გერმანელობისა და ფრანგობის ბრძოლა,ეს მისტიციზმის და ნათელი რაციონალიზმის.კათოლიციზმის და პროტესტანტიზმის დაუსრულებელი ჭიდილია.
გერმანელი იდეალისტია,ფრანგი იდეოლოგი.გერმანელი ბუნებით მისტიკოსია,ფრანგი_ბუნებით რაციონალისტი.ფრანგული გენია თავის ლოგიკური და ნათელი კონცეპციებით გაცილებით ახლოსაა ბერძნულთან,ვიდრე გერმანული.
ფრანგებისთვის საერთოდ გაუგებარია გერმანული ტიტანიზმი,სულიერი მარტვილობანი და ძიებანი დოქტორი ფაუსტუსისა.ფრანგი უფსკრულებს და და სიბნელეს ერიდება,რადგან მისი ხალხური ნატურელი_მარჩხაა.მაჩვენეთ თუნდ ერთი,ეგზომ აღტყინებული,ბობოქარი მსოფლიო ისტორიული სტიქიონი საფრანგეთში,როგორც ლუთერი.
დუელი სამყაროსთან ახასიათებს როგორც ლუთერს,ისე ნიცშეს.
გერმანელი მუდამ კოსმიური პრობლემების ბორბალზეა დაბმული.გერმანელების სულიერი ტრაგიზმი ექსპანსიურობით განისაზღვრება.უფსკრულების თავზე ზარატუსტრას დაკოდილი არწივების ქროლვა.ბეთჰოვენისეული ”ყელს მოგეხვევით,მილლიონებო!”(სიტყვები შილერია,მუსიკა ბეთჰოვენისა).
აი,რა არის გერმანელობა.
ფრანგული ხელოვნება ნაციონალურია თავის შინაარსით და ფორმით.გერმანული ფორმით_ნაციონალური,შინაარსით_კოსმიური.ფრანგული სულობა მუდამ ნაციონალურ არტახებითაა შებოჭვილი,გერმანელობა მუდამ კოსმიურ მერიდიანებს უმიზნებს.ფრანგი სუბიექტივისტია.აქედან:ფრანგული სული_ლირიული,გერმანული_ეპიური (მე ვიტყოდი ”პათეტიური”_მოდუსი),
ფრანგული რევოლუცია,ეს იყო პიროვნების ამბოხი სახელმწიფოს და საზოგადოების წინააღმდეგ.რობერსპიერის და მარატის რევოლუციური ტირადები უასაკო გიმნაზიელის მონოლოგებია ლუთერისა და ნიცშეს ამბოხთან შედარებით.გერმანულ შეგნებაში პიროვნება მუდამ ზვარაკია სახემწიფოს,ღმერთის,ეთიური იდეალის ტრაპეზზე.
კანტმა და გერმანელობამ შეჰქმნეს მოვალეობის აპოლოგია.ეს მოვალეობის ფილოსოფია არავის ისე არ ესმის,როგორც თვით გერმანელობას.ამიტომაც,არც ერთ არაგერმანულ პოლიუსზე არ ესმით კანტი,ამიტომაც არცერთ კულტურულ ენაზე არ არსებობს კანტის წმინდა გონების კრიტიკის ზუსტი თარგმანი.გერმანელობა ცოცხალი,მისტიური მოდგმაა ევროპული ცივილიზაციის შუადღეში.ალიგიერი დანტე გერმანელ კეისარს უხმობდა მსოფლიოს მოსარჯულებლად.ამიტომაც გერმანული მესიანიზმი არაგერმანელ დანტესთან იწყება.
გერმანელი მარადიულ ღმერთთან მორკინე იაკობია.მის ფანტაზიას მუდამ ბიბლიური კიბე სჭირია,რომ ღმერთი ციდან ჩამოიყვანოს,ღმერთს ებრძოლოს მიწაზე და თვით ეწამოს ღმერთის წამებით.ღმერთთან ბრძოლით თუ აიხსნება ფაუსტის სულიერი კატასტროფა.ღმერთთან ბრძოლამ დაუბნელა მზე ჰოლდერლინსა და ნიცშეს.ფრანგობისათვის ეთიკაც პრაქტიკული მოსაზრების საგანია.გერმანელობისათვის ეთიური მასშტაბია მსოფლიოს შესატყვისი.ასეთივე პრაქტიკულ იერს ატარებს რელიგიაც ფრანგობის თვალში.გერმანელ ჰერდერისათვის კულტურული ურთიერთობა რელიგიოზურ თანაზიარობას ნიშნავდა.ამიტომაც რელიგიური მომენტი უმთავრესია გერმანულ ხელოვნებაში.ხელოვნებას მუდამ რელიგიის მომიჯნედ გულისხმობდნენ ნიცშე და ვაგნერი,გოეტე და ჰოლდერლინი.
3.სიმბოლიზმის კატასტროფა
გასული საუკუნის მიწურულში უპირატესად ფრანგული სიმბოლიზმი აძლევდა ტონს ევროპულ ლიტერატურას.მისი სათავეები:ნიცშეს და ვაგნერის გერმანიზმი,ფლანდრიული მისტიური პაგანიზმი,ფრანგული ანარქიზმის დემონი.აგრე ეგონათ:სიმბოლიზმით გაიხსნებაო ახალი დიდი ლიტერატურული ერა.მიუხედავად იდეური სისხლის აღრევისა,ამ მოძრაობას ფრანგული დამღა შერჩა.როგორც კულტურ-ფილოსოფია სიმბოლიზმი პოზიტივების,პარნასისტებისა და ნატურალისტების დაპირისპირება იყო.
სიმბოლიზმის მთავარსარდლები:სტეფან მალარმე,არტურ რემბო,შარლ ბოდლერი,კონტ ლოტრეამონ.
ხოლო საფრანგეთის გარეშე:მორის მეტერლინკ,ჟორჟ როდენბახ,დანიელ იაკობსენ,იტალიელი დ’ანუნციო.რამდენადაც მაღალნიჭიერნი იყვნენ ამ ლიტერატურული ლაშქრობის მთავარსარდლები,იმდენად უძლური მათი ეპიგონები.
სიმბოლიზმის ეპიგონების თაობა არ იყო ღარიბი კულტურით,მაგრამ მათ აკლდათ ინდივიდუალური გენია.ამ მოძრაობამ მთელი თავისი ძალა ახალი ფორმების ძიებას შეალია.ბოლოს,პოეზია რითმის აკრობატობამდის მივიდა.მათ ეწადათ გაუგონარი რევოლუცია მოეხდინათ პოეზიაში,მაგრამ ეს ცდა გაუგონარი ბანკროტით დასრულდა.
აღსანიშნავია,რომ სიმბოლიზმი სხვადასხვა ნაციონალურ მილიოში ფრანგული სიმბოლიზმის ეტლს გადასცდა(გერმანული და რუსული სიმბოლიზმი).
იმავე სანიშნოებით იწყება ნეოსიმბოლიზმიც:ფრანცის ვ.გრიფენ,ანდრი დე რენიე,სტიუარტ მერილ,ანდრე ჟიდ,კამილ მოკლერ,რემი დე გურმონ.
იდეოლოგიურად საინტერესოა რენე ჟილი თავის L'instrumentation verbale-თი.
რენე ჟილი ხმოვნებში ფერადებს ეძებს.სიტყვის მარცვლები ლექსის ინსტრუმენტს უნდა გაეხმაურონ.მთლიანი ლექსი უნდა წარმოდგენილ იქნასო,როგორც მთლიანი ორკერსტრი.ამ მეთოდით ეძიებს ჟილი ადამიანური კულტურის ფილოსოფიის სინთეზს.ამ თეორიას აჰყვა ჟილის მოწაფე სტიუარტ მერილ,რომელიც ამერიკიდან ევროპაში ჩამოვიდა ასონანსებზე და ალიტერაციებზე ”სანადიროდ”.
სიმბოლიზმის ეპიგონებს ლექსის კულტურა ტიპოგრაფიულ ნიშნებით ვარჯიშობამდის დაჰყავდათ.აქ აშკარად ჰგრძნობთ ლექსის ინსტრუმენტისადმი დამონებულ პოეზიას.
სიმბოლიზმის რეაქცია 1891 წლიდან იწყება.
ჟან მორეასის მანიფესტი,”რომანული სკოლის” დაარსება.მორეასის ”Pelerin Passione"-ში გამეორებულია ძველი თეორია:ბერძნულ და ლათინურ კულტურათა დაახლოება ფრანგულ სულთან.სანიშნოები:ათინა,რომი,პარიზი.
საფრანგეთის კულტურის სათავეა ჰელადა და რომი.მოდერნული ფრანგული კულტურა უნდა დაუბრუნდეს ამ მარადქალურ პირველ სათავეებს.
Pelerin Passione-ს ავტორის გარშემო დაჯგუფდნენ:მორის დე პლესის,რაიმონ დელლა ტელედ,ერნესტ რაიმონ,შარლ მორას.
ამ პოეტებმა გააცოცხლეს ყველა ბერძნულ-რომაული ღმერთები.ეკოლ-რომანისტები ლექსის რესტავრაციას შეუდგნენ.უარყოფა თავისუფალი ლექსისა,მათემატიკური ჰარმონიის აღდგენა ლექსის სტრუქტურაში.
ეკოლ-რომანისტები უარჰოფდნენ მოდერნულ ცხოვრებას,მოდერნულ გრძნობებსა და ემოციებს.მსოფლიო კაპიტალიზმის ფონი არ იძლევა პოეზიის თემებს.აქედან :ოლიმპის გაცოცხლება.
მეორე ასის უკიდურესმა რომანიზმმა იმსხვერპლა მაღალნიჭიერი პოეტი მორის დე პლესის.საშინელი გრამატიზმი.სამსართულიანი ბიოლოგიური ცნებები.არაბუნებრივი პათოსი,რომელიც ხშირად რიტორიკაში გადადის.მითოლოგიის ლექსიკონი უნდა გეჭიროთ ხელში,როცა მის Palas Occidental-ს და Odes Olimpigue-ს ჰკითხულობთ.
Que si_ai sur lyrc
Tait d'un doigt bien appris
Bruite
Rome,Athenes,Paris(Odes Olimp.)
ქვევით:
O Dian fidele
Humeur Olimpien
Modele
Mon esprit surletien...
მის ლექსებს ზეთის სუნი უდის.
ჟან მორეასის პოეზიას არ აკლია დიდი და გულწრფელი პათოსი ლათინური გენიისა.მის ლექსებში ჰკრთის ბერძნული სისადავე,ჰარმონია,სიმჭევრე და ძველ-ლათინური გრაცია.მისი პოეტური ხატები გამჭვირვალე და რჩეული,როგორც ბერძნული კრისტალი ვაზები.მისი ლექსი_ლაღია და უზადო.
ეტაპების მიხედვით თუ მივუდგებით თანამედროვე ფრანგულ პოეზიას,ბევრი მაღალნიჭიერი პოეტი განზე დარჩება.ზოგიერთი პოეტი ვერც ერთ სკოლას ვერ ეგუება.ერთი მათგანი არ შემიძლია არ ვახსენო.
თანამედროვე ევროპას სამი დიდი ქალი ჰყავს.სკანდინაველი_სელმა ლაგერლოფ,გერმანელი_რიკარდა ჰუხ,ფრანგი_ლა კონტესს ანნა დე ნოელ.გამოაკელით ეს სამი ქალი მსოფლიო ლიტერატურას და მაშინ უნებლიეთ უნდა დავეთანხმოთ ანტიფემინისტებს,რომ ქალისათვის აქტიური შემოქმედება მიუწვდომელია.
სამივე პოეტესა მარად ქალური პრიზმით შეჰყურებენ ბუნებასა და ცხოვრებას.როგორც მიჯნური,როგორც ცოლი,როგორც დედა,მათ სრულიად ეუცხოვებათ ის მოდერნული ქალაბიჭური იდეები,რომელიც თანამედროვე ქალს საზიზღარ ჰერმაფროდიტად აქცევს ხშირად.
ლა კონტესს ანნა დე ნოელ ერთი შესანიშნავი პოეტთაგანია დღევანდელ საფრანგეთში.
მახვილი და ელასტიური ინტელექტი.არაჩვეულებრივი ერუდიცია.დიდი არტისტული გემო.მისი ლექსების მისტიური,სევდაგადაკრული გრაცია ალაგ-ალაგ ნოვალისის ცისფერი რომანტიკით სუნთქავს.
ფრანგული კულტურის ქალური სინაზე შეუდარებლად ენამჭევრობს დე ნოელის პოეზიაში.გოეტე ამბობდა ფრანგებზე:რასაც ქალები მოასწავებენ მამაკაცთა შორის,იგივეა ფრანგები ერთა შორისო.
je viens,portant sur moi,
La douce odeur des mondes.
(”მოველ მოსილი ამქვეყნიურ ტკბილ სურნელებით”).
დე ნოელის ”Les Vivantes et les Mortes"(”ცოცხალნი და მიცვალებულნი”)_უმშვენიერესი საჩუქარია ფრანგული პოეზიისათვის(1913წ.).
ფრანგ სიმბოლისტების ძველი თაობიდან,სტეფან მალარმეს გარდა,ყველაზე ძლიერ ზეგავლენას ახდენს თანამედროვე პოეზიაზე ემილ ვერჰარენ.
ვერჰანერმა ჯერ კიდევ ომის დროს უღალატა l'art pour l'art-ის თეორიას და ძველს იმპრესიონისტულ ესთეტიზმს.თანამედროვე ინდუსტრიალი კულტურის მისტიური ვიზიონერი_ვერჰარენ ექსპრესიონისტული გაგების კოსმიური პოეტია.
ოკეანის გადაღმიდან ევროპულ პოეზიას გზას უნათებს უოტ უჲტმენი.
თავის ურბანიზმითა და პურიტანიზმით უჲტმენ გაცილებით უფრო ახლოა ექსპრესიონიზმთან,ვიდრე ნატურალისტებთან.
ვერჰარენ და უჲტმენი მომავალში სადავო მამათავრები გახდებიან ნატურალისტებისა და ექსპრესიონისტებისათვის.
საინტერესოა როგორც ლიტერატურული ძიება:დადა.ამ მოძრაობას სათავეში უდგანან ტრისტან ტცარა,ლუი არაგონ,ანდრე ბრეტონ.დადაიზმი არტურ რემბოს ესთეტიკის ზერელე ინტერპრეტაციის შედეგია.ამ ცოდვაში გიიომ აპოლინერსაც ედება ბრალი.
4.ფრანგი ექსპრესიონისტები
ექსპრესიონიზმი ბევრს ნაციონალური გერმანული მოძრაობა ჰგონია.ეს დიდი შეცდომაა.უკანასკნელ ათეულ წლებში მთელს ევროპაში საგრძნობი გახდა მისტიურ რელიგიური გრძნობის რენესანსი.საფრანგეთში ანრი ბერგსონმა დაამსხვრია რაციონალიზმის ციტადელი.გერმანიაში მოაზროვნეთა ლეგიონები იბრძოდნენ ამ მიმართულებით.გერმანია მისტიკის სამშობლოა.
ცხადია,ჩვენი საუკუნის მისტიური რენესანსი იაკობ ბოეჰმეს,მაისტერ ეკჰარტს და ანგელუს სილეზიუსის სამშობლოში უნდა დაწყებულიყო.
ფრანგული მწერლობის ახალი თაობის მარშიც რაციონალიზმის ციტადელებზე ბერგსონამდე დაიწყო.მისი მოძღვრება "elan vital"-ზე(”სასიცოცხლო ნახტომი”) და ინტუიციის გამოცხადებითი ძალის შესახებ ურყევი სარწმუნოების სიმბოლოა მისტიურად განწყობილი ახალი თაობისათვის.გერმანიაში ნიცშეს შემოქმედების პირველ ეტაპზე გათავდა ინდივიდუალიზმის ტრაგედია.სულით ავადმყოფი ნიცშე უკვე ჰგრძნოდა გაორებას.იგი აშკარად აცხადებდა,რომ აქ მარტოსვლა არ შეიძლება,რომ მოდის საუკუნე მასების მისტიკისა.ნიცშეზე გვიან,ახალი საუკუნის რიჟრაჟზე ფრანგმა პოლ ადამმა იგრძნო მასსების მისტიკის პირველი პოზაუენის ხმა.
La mystere des Foules!(”შეშლილთა მისტერია”)
პოლ ადამის მასების მისტიკას გაეხმაურა ლირიკოსი და რომანსიე ოჲჟენ მონფორ.
ამავე სანიშნოებით მოდის ჟაკ რევიერ(La roman d'aventures N.Revue francaise,1913).1980 წ. პარიზში არსდება ლიტერატურული კლუბი ”l'Abbaye".ინიციატორები შარლ ვილდრაკ,რენე არკოს,ჟორჟ დიუჰამელ.ეს კლუბი მცირე ხანში დაიშალა.იგივე პოეტები გაერთიანდნენ ჟიულ რომენის La vie Unanime-ის გარშემო.მათი დეკლარაცია:ახალი ჰუმანიურობა პოეზიაში.შარლ ვილდრაკის Chants desesperes მართლაც სასოწარკვეთილი ამღერებაა ომით განადგურებულ ევროპაზე.
ფრანგი ექსპრესიონისტები ისევე უარყოფითად შეჰხვდნენ უკანასკნელ მსოფლიო მასაკრებს,როგორც მათი გერმანელი კოლეგები.საგულისხმოა,სიმბოლისტები აპოლიტიკოსები იყვნენ.მსოფლიო ომის შემდეგ ისეთი მწვავე ხასიათი მიიღო მსოფლიო პოლიტიკამ,რომ აპოლიტიკოსობა დღეს მხოლოდ შარლატანებს შეუძლიათ.ყოველთვის და ყოველ დროში ხელოვნებისა და კულტურის ბედი დიდი პოლიტიკიდანაა დამოკიდებული.
ექსპრესიონისტების პოლიტიკური კრედო:
ძირს მსოფლიო ომი,ძირს მსოფლიო კაპიტალიზმი!
ომმა წარმოშვა ახალი,გათახსირებული კლასი,რომელიც არსებითად განსხვავდება თავისი წინაპრის,უფრო ”განათლებული” ბურჟუაზიისგან.
უკულტურო,”ნუვორიშ”(”ახალი დროის მდიდარი კაცი”),სპეკულანტი.
რენე არკოსს ახალ ეთიურ იდეალებს ჰქადაგებს.
”Le meilleur homme"_უკეთესი კაცი!სინტეზი ღვთაებრივის და მარადიულის!
ჟორჟ დიუჰამელმა მთელი ყურადღება მიიქცია თავისი ”Vie des martyrs et civilisation"-ით_”მარტვილთა ცხოვრება და ცივილიზაცია”.რამდენადაც ორიგინალური დიუჰამელის არტისტული ფილოსოფია,იმდენად უსრულოა მისი წერის მანერა;იგი ფორმალიზმის უარყოფამ მეორე უკიდურესობამდე მიიყვანა.დიუჰამელის ფორმას დიდი დაუდევრობა ეტყობა.
ჯგუფების გარეშე დიდად თვალსაჩინო ფიგურაა ვალერი დარბო(ლიტერატურულ ასპარეზზე გამოვიდა 1902წ.).ვალერი დარბოს პოეზიაში ოკეანიის ხომალდების და ბენზინის სუნი სდის.ვალერი დარბო ევროპული კოსმოპოლიტიზმის პოეტია.”სამყარო ვითარცა გაფართოებული სამშობლო”.აქ იგი გოეტეს კოსმოპოლიტიზმს უკავშირდება.ვალერი დარბო უმღერის ევროპული დიდი ცივილიზაციის მწუხრსა და ცისკარს.დარბო მარინეტიზე ადრე იყო ფუტურისტი.
5.კლოდელი და ბარესი
მარტოხელათა შორის აღსანიშნავია პოლ კლოდელი თავის მეფურ მარტოობაში.ამ ტიპის პოეტები ლიტერატურულ მარქაფებს არ დაეძებენ.
პოლ კლოდელი ახალი საფრანგეთის სიამაყეა.
მისი პოეზია მღვდელმსახურებაა მისტიურად მურუჟიან გოტიურ კათედრალის თაღებს ქვეშ.მისი დიდი ხმა ორღელია გოტიურ კათედრალისა.
კლოდელი კათოლიკური მისტიციზმის პირმშოა.ღრმა რელიგიოზური გრძნობებითაა გამთბარი მისი ”ვერზეტები”,მისი პატარა პოემები და დრამები(l'otage,l'Anonce fait Marie).
თანამედროვე ფრანგ რომანისტებს ანატოლ ფრანსი,ანდრე ჟიდი,მორის ბარესი და ახალი თაობიდან ჟან კოკტო(თავის ”თომას ლ’იმპოსტერით”)აძლევს ტონს.უახლეს პოეზიის შეფებად პოლ კლოდელი და ვალერი დარბო უნდა ჩაითვალონ.
ჯერ კიდევ 1902 წ. გეორგ ბრანდესმა მიაქცია ყურადღება კლოდელს.ცხადია,გასული საუკუნის ფხიზელ რაციონალიზმზე აღზრდილი ბრანდესი უარყოფითად ექცევა კლოდელის მისტიციზმს.
პარიზში(1923 წლის ოქტომბერში)კერძო საუბარში ბრანდესმა განაცხადა:პოლ კლოდელი საფრანგეთის რეაქციის სულის ჩამდგმელიაო.იგი ამ მხრით მორის ბარესს უახლოვდება.იდეოლოგიურად პოლ კლოდელი ბერგსონს ემყარება.მისი რელიგიური მსოფლმხედველობა ლირიულად განსახიერდა მის ხუთ ოდაში.
Soez beni,mon Dieu,qui m'avez delivre de la mort.(იყავ კურთხეულ,უფალო ჩემო,რომ დამიხსენი სიკვდილისაგან).
თავის "l'Art poetique"-ში იგი კათოლიკურ მეტაფიზიკას ჰქადაგებს.
ხილული და უხალავი სამყარო ერთი ჰარმონიული ღვთაებრივი სუნთქვითაა გამთბარი.კოსმიურობაში ღვთაებრივი ჰარმონიის აღმოჩენა.
არტურ რემბოს და შარლ ბოდლერის დემონიური პოეზიის სტიქიონიდან გამოსული კლოდელი უმეშვეოდ უკავშირდება ალიგჰიერი დანტეს მისტიურ მეტაფიზიკურ რეგიონებს.
პოეზიაში თუ პოლ კლოდელი მეთაურობს ანაბაზისს ალიგჰიერ დანტესაკენ,პროზაულ ლიტერატურაში მორის ბარესს ხელმძღვანელობს ამ უკუქცევას.
ფრანგული სულობა იტალიურ რენესანსზე აღორძინდა.ამიტომაც გასაგებია ამ ორი გიგანტის დანტესკენ უკან მოხედვა.დანტეს სიკვდილიდან 600 წლის შესრულების გამო სამი სიტყვა წარმოსთქვა მორის ბარესმა პარიზში:დანტე,პასკალი,რენანი.
”დანტეს პურგატორიოში განსახიერებულია ძალა და ძლიერება ოგიუსტ ბარბიესი,ესთეტიზმი დანტე გაბრიელ როზეტის,ფლუიდობა პოლ ვერლენის და რობერტ ბროვნინგის მისტიციზმი”.
”დანტეს ”სამოთხე” ეს სურვილის ექზალტაციაა.ექზალტაცია ჭვრეტისა.ბერგსონი იცნობს ნეტავი დანტეს სამოთხეს?”
”ბერგსონი,რომელიც ექსპერიმენტულ მეტაფიზიკის(sic!კ.გ.)შექმნისათვის ოცნებობს,იცნობს თუ არა იგი ამ სახეებში,სიმბოლოებში ამეტყველებულ მისტიკისა და მეტაფიზიკის უდიდეს ესსეის?”(მ.ბარეს.დანტე.პასკალი.რენანი.).
დანტეში ჰხედავს მორის ბარესი უდიდეს მიჯნას,რომელიც მერმისშიაც უნდა იქნეს ზღუდე გერმანულსა და ლათინურ კულტურათა შორის.აქ თავს იჩენს ბარესის გერმანოფობობა.
თანამედროვე საფრანგეთის იდეური ინსპირატორები მორის ბარეს და ანატოლ ფრანს,როგორც მთელი რომანული სკოლა უახლესი პოეზიისა,თუმცა სხვადასხვა რიგად,მაგრამ ყველანი გერმანულ-ლათინური კულტურის პირველსათავეებისაკენ იშვერენ ხელს.ასეთივე რანგის დიდი მწერალი რომენ როლანი,წინააღმდეგ,გერმანიას შეჰყურებს როგორც მესსიას.მისი ინსპირატორია გერმანელი ბეთჰოვენი.
6.ახალი ადამიანი
მორის ბარესის და ანატოლ ფრანსის ინტელექტუალური ანაბაზის ანტიკისა და რენესანსისაკენ მრავალგზის ნაცადია.
ევროპული კრიზისის მიზეზები ამ უკუქცევით ამოიწურება.ევროპის სულიერი კრიზისი,ეს არ არის სტილის კრიზისი,არც იდეური გაკოტრება.
მითოსს მოკლებული დრო.აქ არის სიმძიმე.
როგორც ქრისტიანული ერის პირველ ათასეული წლების მიწურულში,დღესაც რადიკალური გარდატეხის მოლოდინში ვართ.ათასეული წლების უღელტეხილები ძნელი გადასავალი ყოფილა.
არა მარტო ხელოვნება,თვით სოციალიზმი რელიგიად უნდა იქცეს.სოციალიზმი ჩვენ თვალწინ რელიგიურ იერს ღებულობს.
ექსპრესიონისტების უახლესმა ლიტერატურულმა თაობამ სწორედ შეიგნო ევროპული კრიზისის მთავარი მიზეზი.მითოსს მოკლებული დრო უნდა დაძლეულ იქნას.მიტომაც ექსპრესიონიზმი არ არის ლიტერატურული სტილის საკითხი.იგი უპირატესად ახალი რელიგიის ფეხმძიმობაა.
ახალი ეთოსი.
ახალი ჰუმანიურობა.
ახალი ადამიანი,_ისმის სცენიდან,პოეზიიდან,კათედრიდან.
”მოიტათ ახალი ადამიანი”,_გაისმის ფრიც ფონ უნრუჰს უკანასკნელ ტრაგედიაში:”ვარდების ბაღნარი”("Rosengarden").ზეცის დრივეები უნდა გაიხსნას.დინამიტით ავაფეთქოთ ძველი მიწა და ძველი იდეალები!
ახალი თაობა ციდან ჩამოდის.ტრაგედიის გმირი_დიტრიხი ჰამლეტის ტკივილებითაა სნეული.მისი სიყვარულის გმირები:ელინორ და ვერონიკა.ელინორ_ხატებაა მიწიერი სიყვარულისა.ვერონიკა_ზეციური ზმანებისა(დაუპირისპირეთ ღვთაებრივი კომედიის საკრალურ ეროტიკას).
ფრიდრიხ შილლერმა მე-18 საუკუნეში იგრძნო ევროპის სულიერი კონფლიქტების მოახლოება.”ჩვენი საუკუნე,_სწერდა იგი,_მარიონეტივით ქანაობს სიმახინჯისა და ველურობის სამანებს შორის”.განა იგივე არ ითქმის ახალ ევროპაზე?განა ყოველივე მაღალსა და მშვენიერს განადგურებას არ უპირებს პრაქტიკული ანგარების იდეალებით აღტყინებული ეპოქა?მაგრამ შილლერი იმ ბედნიერი,სათნო და პიეტეტით აღსავსე თაობის წარმომადგენელი იყო,რომელსაც კიდევ შეეძლო ეთქვა:”და საუკუნის გზისასაქცევართან სდგახარ ბრწყინვალე ბზის ტოტით ხელში”.
ერთი ვიკითხოთ მოეძებნება კი ახალ ევროპას უნრუჰს დიტრიხივით მიწიერ და ზეციერ ვნებების შემთავსებელი გული?აქვს თუ არა ახალ ევროპის პოეზიას იმდენი სულიერი ძალა,რომელიც თანამედროვე მექანიურ ცივილიზაციის ინფერნოს ისევ ღმერთებით და მარტვილებით დაასახლებს?იქნება ისევ პოეზია იგი ნარნარი და ნაზი ბეატრიჩე,რომელიც დანტესავით განაწამებ კაცობრიობას სამოთხის დაუნჯებულ ბჭეებში შეიყვანს?მოეპოვება თუ არა თანამედროვე ევროპას ახალი სულობით ავსილობა,მარტვლის ჯიუტობით რომ იტყოდეს:”ჩვენი სარწმუნოება”ჩვენი მტკიცე სიმაგრე?...”
თუ ”ჰო” ითქმის,მაშინ მითოსს მოკლებული დრო დაძლეულ იქნება.
ორაკულის ბრძანებით,მეგობრებმა უფსკრულის პირად დასვეს პსიხე რათა ბინდისას ღმერთს წაეყვანა.
თანამედროვე სულობაც უფსკრულების ნაპირზე მოელის ახალ ღმერთს,ახალ იდეებს.
ღმერთი მოვა,ხმობა უნდა ღმერთს!
კონსტანტინე გამსახურდია,1924 წ.
1.მითოსს მოკლებული დრო
ევროპული კრიზისი!
ეს სიტყვები გაცვდა მწერლების პირში.ნახევარი საუკუნე კრიზისის ანალიზი.
ფრიდრიხ ნიცშემ წამოაყენა ეს პრობლემა ევროპული კრიზისისა.მისმა თანამედროვეობამ სიგიჟეში ჩამოართვა მას ეს განცხადება.ნიცშე ჰგრძნობდა ათასეული წლის უღელტეხილთან მიღწევას,გაუგონარ კატასტროფას,რომლის სახელი თავათაც არ იცოდა.ამ კრიზისის კონტურები ჩვენი თანადროულობისათვის უფრო ხელშესახები გახდა.
ეგებ ნიცშესეული კატასტროფა ეს იყო ხუთი საუკუნის ინდივიდუალური წყობილების აღსასრული?
შუბლით ვეხლებით ახალ დროს;მისი საუკეთესო ეპიტაფიაა:მითოსს მოკლებული დრო.
მიზეზები შეიძლება უფრო შორს ვეძიოთ.
რენესანსი.
მისი დამსახურება?მან ადამიანი თეოლოგიის არტახებიდან გაანთავისუფლა.
გაანთავისუფლა,მარტო დასტოვა.ვინ იტყვის ასეთი განთავისუფლება უფრო მძიმეა,თუ მარტოობის ტრაგედია?!
საშუალი საუკუნე_ღმერთთან თანაზიარობა.ღმერთთან თანაზიარობის მოგვი_ეკლესია.მას ექვემდებარებოდა:სახელმწიფო,მეცნიერება,ხელოვნება.
ამის ნაცვლად განთავისუფლებულ ადამიანობას ხელში შერჩა უფლება მარადიული ადამიანისა...ამ უფლებიდან იწყება ინდივიდუალიზმი,ამ უფლებაში_ჩვენი დროის იმპერიალიზმი.კაპიტალიზმი.აქედანვე იწყება დაუსრულებული ევროპული კრიზისი.ამ მოვლენას ვერც მწერალი და ვერც მკითხველი გვერდს ვერ ჩაუვლის.
საერთო ფონი თანამედროვე ევროპისა:მეცნიერებაში რელატივიზმი,ხელოვნებაში ფუტურიზმი და დადაიზმი,ყალბი ცივილიზაცია.უსულო მექანიზაცია.
უკანასკნელმა ომებმა და რევოლუციებმა ყველა დაარწმუნა,რომ ”ასე არ შეიძლება”,რომ ახალი უნდა იშვას.ცხადია,თანამედროვე ევროპის მწვავე ტკივილები ახალი იდეალების წარმოქმნით უნდა იქნეს გამოსყიდული (ძნელი სავარაუდოა, რა ახალ იდეალებს გულისხმობს ავტორი,კომუნისტებისთვის ალბათ ეს მარქსიზმ-ლენინიზმი იქნებოდა_მოდუსი).
2.ლათინიზმი თუ გერმანიზმი
გასული საუკუნის მეორე ნახევრიდან გერმანია უწევს ევროპას ინტელექტუალურ დირიჟორობას.ევროპის ჰეგემონიას გერმანია პოლიტიკურადაც ესწრაფებოდა განახლებული იმპერიის პირველი დღეებიდან.გერმანიის ტრაგედია სწორედ ის არის,რომ იგი თუმცა ფაქტიურად დამარცხებულია,მაგრამ იგი არ ჰგრძნობს თავს დამარცხებულად.პუანკარემ ერთ-ერთ სიტყვაში განაცხადა კიდევაც:”რურის ამბები მხოლოდ იმისთვის იყო აუცილებელი,რომ გერმანიას დამარცხება ეგრძნოო”.
პოლიტიკური ვითარება ტონის მიმცემია კულტურის მსვლელობისათვის.ინგლისელი ესთეტიკოსი ოსკარ უაილდი ამტკიცებდა,თითქოს ხელოვნების გავლენა იყო პრიმერული.შეცდომაა.ისტორიის ასპარეზზე პრიმერული მნიშვნელობა პოლიტიკურ მომენტს ჰქონია ყოველთვის.არც ერთი არტისტული სკოლა არ წარმოშობილა პოლიტიკური ატმოსფეროსაგან დამოუკიდებლად.თუნდაც სიმბოლიზმი!
1870-71 წლების დამარცხებამ წარმოშვა საფრანგეთში სიმბოლიზმის უნუგეშო ფილოსოფია.
პოლიტიკური კატასტროფა მუდამ წინ უსწრებს სულიერ რენესანსს.პოლიტიკურმა დამარცხებამ მსოფლიო ომში სავსებით შეარყია გერმანიის სახელმწიფო;რევოლუციის დემონს მუდამ თან ახლავს დაუცხრომელი ძიების დემონი.იგი ხელოვნებაშიც შეიჭრება.
1918 წლის გამარჯვებამ განამტკიცა საფრანგეთის ბურჟუაზიული რესპუბლიკა...ამ ფაქტმა გაანელა რადიკალიზმი ხელოვნებაში.საფრანგეთის როგორც ლიტერატურაში ,ისე მხატვრობაში,ტრადიციონალიზმია გამეფებული.
1923 წელს მე ვნახე ბერლინში პიკასოს და ბრაკის მოწაფეების სურათები.გერმანელი მოწაფეები უფრო რადიკალურები აღმოჩნდნენ,ვიდრე თვით პიკასო და ბრაკი,_როლები შეიცვალა.
საფრანგეთი,რომელიც რევოლუციის კერა იყო მე-18 საუკუნეში,დღეს ”ანსიან რეჟიმის” ციხე-სიმაგრედაა ქცეული.ამ გარემოებამ ”რეაქცია” გამოიწვია ხელოვნების ყველა დარგში.მარინეტი ამჟამად დადუმებულია ჩამქრალი ვულკანივით.პარიზში არავითარი გავლენა არა აქვთ არც ფუტურისტებს,არც დადაისტებს,არც ექსპრესიონისტებს.უკანასკნელი ომის დროს მეტი რეზონანსი ჰქონდათ მათ.რევოლუცია და ომი უდიდესი განმანაყოფიერებელი ფაქტორებია.ეს მომენტი ჩემთვის უფრო საინტერესოა,ვიდრე მათი პრაქტიკულ-პოლიტიკური შედეგები.
70-71 წლების საფრანგეთის ”კუ დ’ეტამ” სიმბოლიზმი წარმოშვა.1918 წლის გერმანიის რევოლუციამ ექსპრესიონიზმის გაძლიერებას შეუწყო ხელი.
აღსანიშნავია ისიც,რომ ორივე მოძრაობას ნიცშემ მისცა იმპულსი.
ფრანგ-გერმანელთა დაპირისპირებისთვის ვისაუბროთ:არამარტო სიმბოლიზმი,თვით ჰიპოლიტე ტენის და ემილ ზოლას ნატურალიზმის სათავეები გერმანიაში უნდა ვეძიოთ,რადგან საფრანგეთის ნატურალიზმის მამამთავარი_ტენი ჰეგელიდან გამოვიდა.გერმანია,როგორც ფსიქოლოგიური ფაქტორი,უდიდესს ზეგავლენას ახდენს საფრანგეთზე,როგორც ლიტერატურაში,ისე სოციალურ ცხოვრებაში,თვით დღევანდელი საფრანგეთის ტონის მიმცემი ანრი ბერგსონი ნიცშეს ინტელექტუალური ვასალია.მიკერძოება რომ არ დამწამონ,თვით ფრან მწერალს ვალარაკებ:
”ბერგსონის დიდი იდეების,დიდი აზროვნული კონცეპციების უმთავრესი ნაწილი ერთგვარი იდეური დვრიტის სახით(თუმცა ხშირად კონსექვენტურად განუვითარებელნი)მოცემულია ნიცშეს ფილოსოფიურ ქმნილებეში”(1918,16,3)
თუ მე-18 საუკუნეში ინგლისური სანიშნოებით მიდიოდა ევროპის კულტურა,სოციალურ ცხოვრებაში საფრანგეთი იყო ავანგარდი,ჰეგელიდან დღემდის,თუმცა უჩინრად,მაგრამ არსებითად გერმანია მიუძღვის წინ ევროპიულ კულტურას.ლიტერატურაში,ფილოსოფიაში,მუსიკაში,სოციალურ ცხოვრებაში გერმანია იძლევა ახალ იდეებს.ერთადერთი დარგი ხელოვნებისა,რომელშიაც საფრანგეთს შერჩა უპირატესობა,ესაა მხატვრობა,საერთოდ პლასტიკური ხელოვნება.
გერმანია-საფრანგეთის დაპირისპირება უმწვავესი პრობლემაა ევროპის კულტურათა პირველ დღეებიდანვე.ბრძოლა გერმანიზმსა და ლათინიზმს შორის მთავარი მოტივია ევროპულ განვითარებაში დანტედან ჩვენს დრომდის.გერმანელობისა და ფრანგობის ბრძოლა,ეს მისტიციზმის და ნათელი რაციონალიზმის.კათოლიციზმის და პროტესტანტიზმის დაუსრულებელი ჭიდილია.
გერმანელი იდეალისტია,ფრანგი იდეოლოგი.გერმანელი ბუნებით მისტიკოსია,ფრანგი_ბუნებით რაციონალისტი.ფრანგული გენია თავის ლოგიკური და ნათელი კონცეპციებით გაცილებით ახლოსაა ბერძნულთან,ვიდრე გერმანული.
ფრანგებისთვის საერთოდ გაუგებარია გერმანული ტიტანიზმი,სულიერი მარტვილობანი და ძიებანი დოქტორი ფაუსტუსისა.ფრანგი უფსკრულებს და და სიბნელეს ერიდება,რადგან მისი ხალხური ნატურელი_მარჩხაა.მაჩვენეთ თუნდ ერთი,ეგზომ აღტყინებული,ბობოქარი მსოფლიო ისტორიული სტიქიონი საფრანგეთში,როგორც ლუთერი.
დუელი სამყაროსთან ახასიათებს როგორც ლუთერს,ისე ნიცშეს.
გერმანელი მუდამ კოსმიური პრობლემების ბორბალზეა დაბმული.გერმანელების სულიერი ტრაგიზმი ექსპანსიურობით განისაზღვრება.უფსკრულების თავზე ზარატუსტრას დაკოდილი არწივების ქროლვა.ბეთჰოვენისეული ”ყელს მოგეხვევით,მილლიონებო!”(სიტყვები შილერია,მუსიკა ბეთჰოვენისა).
აი,რა არის გერმანელობა.
ფრანგული ხელოვნება ნაციონალურია თავის შინაარსით და ფორმით.გერმანული ფორმით_ნაციონალური,შინაარსით_კოსმიური.ფრანგული სულობა მუდამ ნაციონალურ არტახებითაა შებოჭვილი,გერმანელობა მუდამ კოსმიურ მერიდიანებს უმიზნებს.ფრანგი სუბიექტივისტია.აქედან:ფრანგული სული_ლირიული,გერმანული_ეპიური (მე ვიტყოდი ”პათეტიური”_მოდუსი),
ფრანგული რევოლუცია,ეს იყო პიროვნების ამბოხი სახელმწიფოს და საზოგადოების წინააღმდეგ.რობერსპიერის და მარატის რევოლუციური ტირადები უასაკო გიმნაზიელის მონოლოგებია ლუთერისა და ნიცშეს ამბოხთან შედარებით.გერმანულ შეგნებაში პიროვნება მუდამ ზვარაკია სახემწიფოს,ღმერთის,ეთიური იდეალის ტრაპეზზე.
კანტმა და გერმანელობამ შეჰქმნეს მოვალეობის აპოლოგია.ეს მოვალეობის ფილოსოფია არავის ისე არ ესმის,როგორც თვით გერმანელობას.ამიტომაც,არც ერთ არაგერმანულ პოლიუსზე არ ესმით კანტი,ამიტომაც არცერთ კულტურულ ენაზე არ არსებობს კანტის წმინდა გონების კრიტიკის ზუსტი თარგმანი.გერმანელობა ცოცხალი,მისტიური მოდგმაა ევროპული ცივილიზაციის შუადღეში.ალიგიერი დანტე გერმანელ კეისარს უხმობდა მსოფლიოს მოსარჯულებლად.ამიტომაც გერმანული მესიანიზმი არაგერმანელ დანტესთან იწყება.
გერმანელი მარადიულ ღმერთთან მორკინე იაკობია.მის ფანტაზიას მუდამ ბიბლიური კიბე სჭირია,რომ ღმერთი ციდან ჩამოიყვანოს,ღმერთს ებრძოლოს მიწაზე და თვით ეწამოს ღმერთის წამებით.ღმერთთან ბრძოლით თუ აიხსნება ფაუსტის სულიერი კატასტროფა.ღმერთთან ბრძოლამ დაუბნელა მზე ჰოლდერლინსა და ნიცშეს.ფრანგობისათვის ეთიკაც პრაქტიკული მოსაზრების საგანია.გერმანელობისათვის ეთიური მასშტაბია მსოფლიოს შესატყვისი.ასეთივე პრაქტიკულ იერს ატარებს რელიგიაც ფრანგობის თვალში.გერმანელ ჰერდერისათვის კულტურული ურთიერთობა რელიგიოზურ თანაზიარობას ნიშნავდა.ამიტომაც რელიგიური მომენტი უმთავრესია გერმანულ ხელოვნებაში.ხელოვნებას მუდამ რელიგიის მომიჯნედ გულისხმობდნენ ნიცშე და ვაგნერი,გოეტე და ჰოლდერლინი.
3.სიმბოლიზმის კატასტროფა
გასული საუკუნის მიწურულში უპირატესად ფრანგული სიმბოლიზმი აძლევდა ტონს ევროპულ ლიტერატურას.მისი სათავეები:ნიცშეს და ვაგნერის გერმანიზმი,ფლანდრიული მისტიური პაგანიზმი,ფრანგული ანარქიზმის დემონი.აგრე ეგონათ:სიმბოლიზმით გაიხსნებაო ახალი დიდი ლიტერატურული ერა.მიუხედავად იდეური სისხლის აღრევისა,ამ მოძრაობას ფრანგული დამღა შერჩა.როგორც კულტურ-ფილოსოფია სიმბოლიზმი პოზიტივების,პარნასისტებისა და ნატურალისტების დაპირისპირება იყო.
სიმბოლიზმის მთავარსარდლები:სტეფან მალარმე,არტურ რემბო,შარლ ბოდლერი,კონტ ლოტრეამონ.
ხოლო საფრანგეთის გარეშე:მორის მეტერლინკ,ჟორჟ როდენბახ,დანიელ იაკობსენ,იტალიელი დ’ანუნციო.რამდენადაც მაღალნიჭიერნი იყვნენ ამ ლიტერატურული ლაშქრობის მთავარსარდლები,იმდენად უძლური მათი ეპიგონები.
სიმბოლიზმის ეპიგონების თაობა არ იყო ღარიბი კულტურით,მაგრამ მათ აკლდათ ინდივიდუალური გენია.ამ მოძრაობამ მთელი თავისი ძალა ახალი ფორმების ძიებას შეალია.ბოლოს,პოეზია რითმის აკრობატობამდის მივიდა.მათ ეწადათ გაუგონარი რევოლუცია მოეხდინათ პოეზიაში,მაგრამ ეს ცდა გაუგონარი ბანკროტით დასრულდა.
აღსანიშნავია,რომ სიმბოლიზმი სხვადასხვა ნაციონალურ მილიოში ფრანგული სიმბოლიზმის ეტლს გადასცდა(გერმანული და რუსული სიმბოლიზმი).
იმავე სანიშნოებით იწყება ნეოსიმბოლიზმიც:ფრანცის ვ.გრიფენ,ანდრი დე რენიე,სტიუარტ მერილ,ანდრე ჟიდ,კამილ მოკლერ,რემი დე გურმონ.
იდეოლოგიურად საინტერესოა რენე ჟილი თავის L'instrumentation verbale-თი.
რენე ჟილი ხმოვნებში ფერადებს ეძებს.სიტყვის მარცვლები ლექსის ინსტრუმენტს უნდა გაეხმაურონ.მთლიანი ლექსი უნდა წარმოდგენილ იქნასო,როგორც მთლიანი ორკერსტრი.ამ მეთოდით ეძიებს ჟილი ადამიანური კულტურის ფილოსოფიის სინთეზს.ამ თეორიას აჰყვა ჟილის მოწაფე სტიუარტ მერილ,რომელიც ამერიკიდან ევროპაში ჩამოვიდა ასონანსებზე და ალიტერაციებზე ”სანადიროდ”.
სიმბოლიზმის ეპიგონებს ლექსის კულტურა ტიპოგრაფიულ ნიშნებით ვარჯიშობამდის დაჰყავდათ.აქ აშკარად ჰგრძნობთ ლექსის ინსტრუმენტისადმი დამონებულ პოეზიას.
სიმბოლიზმის რეაქცია 1891 წლიდან იწყება.
ჟან მორეასის მანიფესტი,”რომანული სკოლის” დაარსება.მორეასის ”Pelerin Passione"-ში გამეორებულია ძველი თეორია:ბერძნულ და ლათინურ კულტურათა დაახლოება ფრანგულ სულთან.სანიშნოები:ათინა,რომი,პარიზი.
საფრანგეთის კულტურის სათავეა ჰელადა და რომი.მოდერნული ფრანგული კულტურა უნდა დაუბრუნდეს ამ მარადქალურ პირველ სათავეებს.
Pelerin Passione-ს ავტორის გარშემო დაჯგუფდნენ:მორის დე პლესის,რაიმონ დელლა ტელედ,ერნესტ რაიმონ,შარლ მორას.
ამ პოეტებმა გააცოცხლეს ყველა ბერძნულ-რომაული ღმერთები.ეკოლ-რომანისტები ლექსის რესტავრაციას შეუდგნენ.უარყოფა თავისუფალი ლექსისა,მათემატიკური ჰარმონიის აღდგენა ლექსის სტრუქტურაში.
ეკოლ-რომანისტები უარჰოფდნენ მოდერნულ ცხოვრებას,მოდერნულ გრძნობებსა და ემოციებს.მსოფლიო კაპიტალიზმის ფონი არ იძლევა პოეზიის თემებს.აქედან :ოლიმპის გაცოცხლება.
მეორე ასის უკიდურესმა რომანიზმმა იმსხვერპლა მაღალნიჭიერი პოეტი მორის დე პლესის.საშინელი გრამატიზმი.სამსართულიანი ბიოლოგიური ცნებები.არაბუნებრივი პათოსი,რომელიც ხშირად რიტორიკაში გადადის.მითოლოგიის ლექსიკონი უნდა გეჭიროთ ხელში,როცა მის Palas Occidental-ს და Odes Olimpigue-ს ჰკითხულობთ.
Que si_ai sur lyrc
Tait d'un doigt bien appris
Bruite
Rome,Athenes,Paris(Odes Olimp.)
ქვევით:
O Dian fidele
Humeur Olimpien
Modele
Mon esprit surletien...
მის ლექსებს ზეთის სუნი უდის.
ჟან მორეასის პოეზიას არ აკლია დიდი და გულწრფელი პათოსი ლათინური გენიისა.მის ლექსებში ჰკრთის ბერძნული სისადავე,ჰარმონია,სიმჭევრე და ძველ-ლათინური გრაცია.მისი პოეტური ხატები გამჭვირვალე და რჩეული,როგორც ბერძნული კრისტალი ვაზები.მისი ლექსი_ლაღია და უზადო.
ეტაპების მიხედვით თუ მივუდგებით თანამედროვე ფრანგულ პოეზიას,ბევრი მაღალნიჭიერი პოეტი განზე დარჩება.ზოგიერთი პოეტი ვერც ერთ სკოლას ვერ ეგუება.ერთი მათგანი არ შემიძლია არ ვახსენო.
თანამედროვე ევროპას სამი დიდი ქალი ჰყავს.სკანდინაველი_სელმა ლაგერლოფ,გერმანელი_რიკარდა ჰუხ,ფრანგი_ლა კონტესს ანნა დე ნოელ.გამოაკელით ეს სამი ქალი მსოფლიო ლიტერატურას და მაშინ უნებლიეთ უნდა დავეთანხმოთ ანტიფემინისტებს,რომ ქალისათვის აქტიური შემოქმედება მიუწვდომელია.
სამივე პოეტესა მარად ქალური პრიზმით შეჰყურებენ ბუნებასა და ცხოვრებას.როგორც მიჯნური,როგორც ცოლი,როგორც დედა,მათ სრულიად ეუცხოვებათ ის მოდერნული ქალაბიჭური იდეები,რომელიც თანამედროვე ქალს საზიზღარ ჰერმაფროდიტად აქცევს ხშირად.
ლა კონტესს ანნა დე ნოელ ერთი შესანიშნავი პოეტთაგანია დღევანდელ საფრანგეთში.
მახვილი და ელასტიური ინტელექტი.არაჩვეულებრივი ერუდიცია.დიდი არტისტული გემო.მისი ლექსების მისტიური,სევდაგადაკრული გრაცია ალაგ-ალაგ ნოვალისის ცისფერი რომანტიკით სუნთქავს.
ფრანგული კულტურის ქალური სინაზე შეუდარებლად ენამჭევრობს დე ნოელის პოეზიაში.გოეტე ამბობდა ფრანგებზე:რასაც ქალები მოასწავებენ მამაკაცთა შორის,იგივეა ფრანგები ერთა შორისო.
je viens,portant sur moi,
La douce odeur des mondes.
(”მოველ მოსილი ამქვეყნიურ ტკბილ სურნელებით”).
დე ნოელის ”Les Vivantes et les Mortes"(”ცოცხალნი და მიცვალებულნი”)_უმშვენიერესი საჩუქარია ფრანგული პოეზიისათვის(1913წ.).
ფრანგ სიმბოლისტების ძველი თაობიდან,სტეფან მალარმეს გარდა,ყველაზე ძლიერ ზეგავლენას ახდენს თანამედროვე პოეზიაზე ემილ ვერჰარენ.
ვერჰანერმა ჯერ კიდევ ომის დროს უღალატა l'art pour l'art-ის თეორიას და ძველს იმპრესიონისტულ ესთეტიზმს.თანამედროვე ინდუსტრიალი კულტურის მისტიური ვიზიონერი_ვერჰარენ ექსპრესიონისტული გაგების კოსმიური პოეტია.
ოკეანის გადაღმიდან ევროპულ პოეზიას გზას უნათებს უოტ უჲტმენი.
თავის ურბანიზმითა და პურიტანიზმით უჲტმენ გაცილებით უფრო ახლოა ექსპრესიონიზმთან,ვიდრე ნატურალისტებთან.
ვერჰარენ და უჲტმენი მომავალში სადავო მამათავრები გახდებიან ნატურალისტებისა და ექსპრესიონისტებისათვის.
საინტერესოა როგორც ლიტერატურული ძიება:დადა.ამ მოძრაობას სათავეში უდგანან ტრისტან ტცარა,ლუი არაგონ,ანდრე ბრეტონ.დადაიზმი არტურ რემბოს ესთეტიკის ზერელე ინტერპრეტაციის შედეგია.ამ ცოდვაში გიიომ აპოლინერსაც ედება ბრალი.
4.ფრანგი ექსპრესიონისტები
ექსპრესიონიზმი ბევრს ნაციონალური გერმანული მოძრაობა ჰგონია.ეს დიდი შეცდომაა.უკანასკნელ ათეულ წლებში მთელს ევროპაში საგრძნობი გახდა მისტიურ რელიგიური გრძნობის რენესანსი.საფრანგეთში ანრი ბერგსონმა დაამსხვრია რაციონალიზმის ციტადელი.გერმანიაში მოაზროვნეთა ლეგიონები იბრძოდნენ ამ მიმართულებით.გერმანია მისტიკის სამშობლოა.
ცხადია,ჩვენი საუკუნის მისტიური რენესანსი იაკობ ბოეჰმეს,მაისტერ ეკჰარტს და ანგელუს სილეზიუსის სამშობლოში უნდა დაწყებულიყო.
ფრანგული მწერლობის ახალი თაობის მარშიც რაციონალიზმის ციტადელებზე ბერგსონამდე დაიწყო.მისი მოძღვრება "elan vital"-ზე(”სასიცოცხლო ნახტომი”) და ინტუიციის გამოცხადებითი ძალის შესახებ ურყევი სარწმუნოების სიმბოლოა მისტიურად განწყობილი ახალი თაობისათვის.გერმანიაში ნიცშეს შემოქმედების პირველ ეტაპზე გათავდა ინდივიდუალიზმის ტრაგედია.სულით ავადმყოფი ნიცშე უკვე ჰგრძნოდა გაორებას.იგი აშკარად აცხადებდა,რომ აქ მარტოსვლა არ შეიძლება,რომ მოდის საუკუნე მასების მისტიკისა.ნიცშეზე გვიან,ახალი საუკუნის რიჟრაჟზე ფრანგმა პოლ ადამმა იგრძნო მასსების მისტიკის პირველი პოზაუენის ხმა.
La mystere des Foules!(”შეშლილთა მისტერია”)
პოლ ადამის მასების მისტიკას გაეხმაურა ლირიკოსი და რომანსიე ოჲჟენ მონფორ.
ამავე სანიშნოებით მოდის ჟაკ რევიერ(La roman d'aventures N.Revue francaise,1913).1980 წ. პარიზში არსდება ლიტერატურული კლუბი ”l'Abbaye".ინიციატორები შარლ ვილდრაკ,რენე არკოს,ჟორჟ დიუჰამელ.ეს კლუბი მცირე ხანში დაიშალა.იგივე პოეტები გაერთიანდნენ ჟიულ რომენის La vie Unanime-ის გარშემო.მათი დეკლარაცია:ახალი ჰუმანიურობა პოეზიაში.შარლ ვილდრაკის Chants desesperes მართლაც სასოწარკვეთილი ამღერებაა ომით განადგურებულ ევროპაზე.
ფრანგი ექსპრესიონისტები ისევე უარყოფითად შეჰხვდნენ უკანასკნელ მსოფლიო მასაკრებს,როგორც მათი გერმანელი კოლეგები.საგულისხმოა,სიმბოლისტები აპოლიტიკოსები იყვნენ.მსოფლიო ომის შემდეგ ისეთი მწვავე ხასიათი მიიღო მსოფლიო პოლიტიკამ,რომ აპოლიტიკოსობა დღეს მხოლოდ შარლატანებს შეუძლიათ.ყოველთვის და ყოველ დროში ხელოვნებისა და კულტურის ბედი დიდი პოლიტიკიდანაა დამოკიდებული.
ექსპრესიონისტების პოლიტიკური კრედო:
ძირს მსოფლიო ომი,ძირს მსოფლიო კაპიტალიზმი!
ომმა წარმოშვა ახალი,გათახსირებული კლასი,რომელიც არსებითად განსხვავდება თავისი წინაპრის,უფრო ”განათლებული” ბურჟუაზიისგან.
უკულტურო,”ნუვორიშ”(”ახალი დროის მდიდარი კაცი”),სპეკულანტი.
რენე არკოსს ახალ ეთიურ იდეალებს ჰქადაგებს.
”Le meilleur homme"_უკეთესი კაცი!სინტეზი ღვთაებრივის და მარადიულის!
ჟორჟ დიუჰამელმა მთელი ყურადღება მიიქცია თავისი ”Vie des martyrs et civilisation"-ით_”მარტვილთა ცხოვრება და ცივილიზაცია”.რამდენადაც ორიგინალური დიუჰამელის არტისტული ფილოსოფია,იმდენად უსრულოა მისი წერის მანერა;იგი ფორმალიზმის უარყოფამ მეორე უკიდურესობამდე მიიყვანა.დიუჰამელის ფორმას დიდი დაუდევრობა ეტყობა.
ჯგუფების გარეშე დიდად თვალსაჩინო ფიგურაა ვალერი დარბო(ლიტერატურულ ასპარეზზე გამოვიდა 1902წ.).ვალერი დარბოს პოეზიაში ოკეანიის ხომალდების და ბენზინის სუნი სდის.ვალერი დარბო ევროპული კოსმოპოლიტიზმის პოეტია.”სამყარო ვითარცა გაფართოებული სამშობლო”.აქ იგი გოეტეს კოსმოპოლიტიზმს უკავშირდება.ვალერი დარბო უმღერის ევროპული დიდი ცივილიზაციის მწუხრსა და ცისკარს.დარბო მარინეტიზე ადრე იყო ფუტურისტი.
5.კლოდელი და ბარესი
მარტოხელათა შორის აღსანიშნავია პოლ კლოდელი თავის მეფურ მარტოობაში.ამ ტიპის პოეტები ლიტერატურულ მარქაფებს არ დაეძებენ.
პოლ კლოდელი ახალი საფრანგეთის სიამაყეა.
მისი პოეზია მღვდელმსახურებაა მისტიურად მურუჟიან გოტიურ კათედრალის თაღებს ქვეშ.მისი დიდი ხმა ორღელია გოტიურ კათედრალისა.
კლოდელი კათოლიკური მისტიციზმის პირმშოა.ღრმა რელიგიოზური გრძნობებითაა გამთბარი მისი ”ვერზეტები”,მისი პატარა პოემები და დრამები(l'otage,l'Anonce fait Marie).
თანამედროვე ფრანგ რომანისტებს ანატოლ ფრანსი,ანდრე ჟიდი,მორის ბარესი და ახალი თაობიდან ჟან კოკტო(თავის ”თომას ლ’იმპოსტერით”)აძლევს ტონს.უახლეს პოეზიის შეფებად პოლ კლოდელი და ვალერი დარბო უნდა ჩაითვალონ.
ჯერ კიდევ 1902 წ. გეორგ ბრანდესმა მიაქცია ყურადღება კლოდელს.ცხადია,გასული საუკუნის ფხიზელ რაციონალიზმზე აღზრდილი ბრანდესი უარყოფითად ექცევა კლოდელის მისტიციზმს.
პარიზში(1923 წლის ოქტომბერში)კერძო საუბარში ბრანდესმა განაცხადა:პოლ კლოდელი საფრანგეთის რეაქციის სულის ჩამდგმელიაო.იგი ამ მხრით მორის ბარესს უახლოვდება.იდეოლოგიურად პოლ კლოდელი ბერგსონს ემყარება.მისი რელიგიური მსოფლმხედველობა ლირიულად განსახიერდა მის ხუთ ოდაში.
Soez beni,mon Dieu,qui m'avez delivre de la mort.(იყავ კურთხეულ,უფალო ჩემო,რომ დამიხსენი სიკვდილისაგან).
თავის "l'Art poetique"-ში იგი კათოლიკურ მეტაფიზიკას ჰქადაგებს.
ხილული და უხალავი სამყარო ერთი ჰარმონიული ღვთაებრივი სუნთქვითაა გამთბარი.კოსმიურობაში ღვთაებრივი ჰარმონიის აღმოჩენა.
არტურ რემბოს და შარლ ბოდლერის დემონიური პოეზიის სტიქიონიდან გამოსული კლოდელი უმეშვეოდ უკავშირდება ალიგჰიერი დანტეს მისტიურ მეტაფიზიკურ რეგიონებს.
პოეზიაში თუ პოლ კლოდელი მეთაურობს ანაბაზისს ალიგჰიერ დანტესაკენ,პროზაულ ლიტერატურაში მორის ბარესს ხელმძღვანელობს ამ უკუქცევას.
ფრანგული სულობა იტალიურ რენესანსზე აღორძინდა.ამიტომაც გასაგებია ამ ორი გიგანტის დანტესკენ უკან მოხედვა.დანტეს სიკვდილიდან 600 წლის შესრულების გამო სამი სიტყვა წარმოსთქვა მორის ბარესმა პარიზში:დანტე,პასკალი,რენანი.
”დანტეს პურგატორიოში განსახიერებულია ძალა და ძლიერება ოგიუსტ ბარბიესი,ესთეტიზმი დანტე გაბრიელ როზეტის,ფლუიდობა პოლ ვერლენის და რობერტ ბროვნინგის მისტიციზმი”.
”დანტეს ”სამოთხე” ეს სურვილის ექზალტაციაა.ექზალტაცია ჭვრეტისა.ბერგსონი იცნობს ნეტავი დანტეს სამოთხეს?”
”ბერგსონი,რომელიც ექსპერიმენტულ მეტაფიზიკის(sic!კ.გ.)შექმნისათვის ოცნებობს,იცნობს თუ არა იგი ამ სახეებში,სიმბოლოებში ამეტყველებულ მისტიკისა და მეტაფიზიკის უდიდეს ესსეის?”(მ.ბარეს.დანტე.პასკალი.რენანი.).
დანტეში ჰხედავს მორის ბარესი უდიდეს მიჯნას,რომელიც მერმისშიაც უნდა იქნეს ზღუდე გერმანულსა და ლათინურ კულტურათა შორის.აქ თავს იჩენს ბარესის გერმანოფობობა.
თანამედროვე საფრანგეთის იდეური ინსპირატორები მორის ბარეს და ანატოლ ფრანს,როგორც მთელი რომანული სკოლა უახლესი პოეზიისა,თუმცა სხვადასხვა რიგად,მაგრამ ყველანი გერმანულ-ლათინური კულტურის პირველსათავეებისაკენ იშვერენ ხელს.ასეთივე რანგის დიდი მწერალი რომენ როლანი,წინააღმდეგ,გერმანიას შეჰყურებს როგორც მესსიას.მისი ინსპირატორია გერმანელი ბეთჰოვენი.
6.ახალი ადამიანი
მორის ბარესის და ანატოლ ფრანსის ინტელექტუალური ანაბაზის ანტიკისა და რენესანსისაკენ მრავალგზის ნაცადია.
ევროპული კრიზისის მიზეზები ამ უკუქცევით ამოიწურება.ევროპის სულიერი კრიზისი,ეს არ არის სტილის კრიზისი,არც იდეური გაკოტრება.
მითოსს მოკლებული დრო.აქ არის სიმძიმე.
როგორც ქრისტიანული ერის პირველ ათასეული წლების მიწურულში,დღესაც რადიკალური გარდატეხის მოლოდინში ვართ.ათასეული წლების უღელტეხილები ძნელი გადასავალი ყოფილა.
არა მარტო ხელოვნება,თვით სოციალიზმი რელიგიად უნდა იქცეს.სოციალიზმი ჩვენ თვალწინ რელიგიურ იერს ღებულობს.
ექსპრესიონისტების უახლესმა ლიტერატურულმა თაობამ სწორედ შეიგნო ევროპული კრიზისის მთავარი მიზეზი.მითოსს მოკლებული დრო უნდა დაძლეულ იქნას.მიტომაც ექსპრესიონიზმი არ არის ლიტერატურული სტილის საკითხი.იგი უპირატესად ახალი რელიგიის ფეხმძიმობაა.
ახალი ეთოსი.
ახალი ჰუმანიურობა.
ახალი ადამიანი,_ისმის სცენიდან,პოეზიიდან,კათედრიდან.
”მოიტათ ახალი ადამიანი”,_გაისმის ფრიც ფონ უნრუჰს უკანასკნელ ტრაგედიაში:”ვარდების ბაღნარი”("Rosengarden").ზეცის დრივეები უნდა გაიხსნას.დინამიტით ავაფეთქოთ ძველი მიწა და ძველი იდეალები!
ახალი თაობა ციდან ჩამოდის.ტრაგედიის გმირი_დიტრიხი ჰამლეტის ტკივილებითაა სნეული.მისი სიყვარულის გმირები:ელინორ და ვერონიკა.ელინორ_ხატებაა მიწიერი სიყვარულისა.ვერონიკა_ზეციური ზმანებისა(დაუპირისპირეთ ღვთაებრივი კომედიის საკრალურ ეროტიკას).
ფრიდრიხ შილლერმა მე-18 საუკუნეში იგრძნო ევროპის სულიერი კონფლიქტების მოახლოება.”ჩვენი საუკუნე,_სწერდა იგი,_მარიონეტივით ქანაობს სიმახინჯისა და ველურობის სამანებს შორის”.განა იგივე არ ითქმის ახალ ევროპაზე?განა ყოველივე მაღალსა და მშვენიერს განადგურებას არ უპირებს პრაქტიკული ანგარების იდეალებით აღტყინებული ეპოქა?მაგრამ შილლერი იმ ბედნიერი,სათნო და პიეტეტით აღსავსე თაობის წარმომადგენელი იყო,რომელსაც კიდევ შეეძლო ეთქვა:”და საუკუნის გზისასაქცევართან სდგახარ ბრწყინვალე ბზის ტოტით ხელში”.
ერთი ვიკითხოთ მოეძებნება კი ახალ ევროპას უნრუჰს დიტრიხივით მიწიერ და ზეციერ ვნებების შემთავსებელი გული?აქვს თუ არა ახალ ევროპის პოეზიას იმდენი სულიერი ძალა,რომელიც თანამედროვე მექანიურ ცივილიზაციის ინფერნოს ისევ ღმერთებით და მარტვილებით დაასახლებს?იქნება ისევ პოეზია იგი ნარნარი და ნაზი ბეატრიჩე,რომელიც დანტესავით განაწამებ კაცობრიობას სამოთხის დაუნჯებულ ბჭეებში შეიყვანს?მოეპოვება თუ არა თანამედროვე ევროპას ახალი სულობით ავსილობა,მარტვლის ჯიუტობით რომ იტყოდეს:”ჩვენი სარწმუნოება”ჩვენი მტკიცე სიმაგრე?...”
თუ ”ჰო” ითქმის,მაშინ მითოსს მოკლებული დრო დაძლეულ იქნება.
ორაკულის ბრძანებით,მეგობრებმა უფსკრულის პირად დასვეს პსიხე რათა ბინდისას ღმერთს წაეყვანა.
თანამედროვე სულობაც უფსკრულების ნაპირზე მოელის ახალ ღმერთს,ახალ იდეებს.
ღმერთი მოვა,ხმობა უნდა ღმერთს!
კონსტანტინე გამსახურდია,1924 წ.
რედიოჰედის ”NO SURPRISES"
A heart that's full up like a landfill
A job that slowly kills you
Bruises that won't heal
You look so tired and unhappy
Bring down the government
They don't, they don't speak for us
I'll take a quiet life
A handshake of carbon monoxide
No alarms and no surprises
No alarms and no surprises
No alarms and no surprises
Silent, silent
This is my final fit, my final bellyache with
No alarms and no surprises
No alarms and no surprises
No alarms and no surprises please
Such a pretty house, such a pretty garden
No alarms and no surprises (let me out of here)
No alarms and no surprises (let me out of here)
No alarms and no surprises please (let me out of here)
ამ მიმდინარეობის ყველაზე უფრო ადეკვატური სახელი ალბათ ”ART ROCK"-ია.
ყოველ შემთხვევაში მე ასე ვეძახი.
A job that slowly kills you
Bruises that won't heal
You look so tired and unhappy
Bring down the government
They don't, they don't speak for us
I'll take a quiet life
A handshake of carbon monoxide
No alarms and no surprises
No alarms and no surprises
No alarms and no surprises
Silent, silent
This is my final fit, my final bellyache with
No alarms and no surprises
No alarms and no surprises
No alarms and no surprises please
Such a pretty house, such a pretty garden
No alarms and no surprises (let me out of here)
No alarms and no surprises (let me out of here)
No alarms and no surprises please (let me out of here)
ამ მიმდინარეობის ყველაზე უფრო ადეკვატური სახელი ალბათ ”ART ROCK"-ია.
ყოველ შემთხვევაში მე ასე ვეძახი.
”მხოლოდ ფილოსოფოსის განსაკუთრებული გონი იჭრება სამყაროს ჩვეულებრივ ხატებას მიღმა,რომელშიც მხოლოდ სტატიკური და იზოლირებული ნივთებია.ჩვენ რომ მოვინდომოთ და ამ საზღვარს გავცდეთ,საშუალო დონის ადამიანის გონში მიწისძვრას გამოვიწვევდით,მთელი კოსმოსი შეზანზარდებოდა,უწმინდეს მრწამსებს და იმედებს ძირი გამოეთხრებოდა,და ვერ გამიგია,რატომ უნდა ველტვოდეთ ასეთ არეულ-დარეულობას,არც პაციენტისთვის რომ არაა სასურველი და არც ექიმისთვის;ფილოსოფოსისთვის _რა ვიცი,შესაძლოა,სასიკეთოა.”
კარლ გუსტავ იუნგი
”პოეზია არის ფილოსოფიის მწარე კერძზე მოსაყრელი ტკბილი შაქარი”
პლუტარქე
კარლ გუსტავ იუნგი
”პოეზია არის ფილოსოფიის მწარე კერძზე მოსაყრელი ტკბილი შაქარი”
პლუტარქე
PER ASPERA AD ASTRA
კაცობრიობამ თითქოს სამხრობის ჟამს მიაღწია,როგორც დიდებულმა ფლორენციელმა მგზავრობას რომ იწყებდა.განვლილ გზას რელიგიის,ბუნების ფილოსოფიის,პატრიარქალო-
ბის,არისტოკრატიზმის კოშკები ამშვენებს,წინ თვით ადამიანის ფილოსოფიის,მეცნიერების,
დემოკრატიისა და ჰუმანიზმის ლანდები გვიტაცებს,როგორც ისტორიის ყოფილი აბსოლუ-
ტური კრიზისების დროს მოწამე ვართ სოციალური ქარიშხლის,აზროვნებისა და იდეალებ-
ის ძლიერი პაროქსიზმის,უნახავი რყევისა და დაუდრგომლობისა.ჩვენს კულტურას მოჰბეზრდა ზავი და მშვიდობა.ინგრევა მამა-პაპური მექანიურ-ნატურალისტური შემეცნების დარბაზი და კორიანტელში გამჭრიახი თვალი სჭვრეტს ახალ ხომლთა ციალს,უცნაური ხმები ესმის მახვილ ყურს.
კულტურის ყვავილი ხომ ხელოვნებაა,ინგრევა მისი ძველი,შემურული თაღები.ახალი უფსკრულებისაკენ მიექანება განახლებისათვის და მის დაბინდულ დისკოსთან მიაქვს უკვე ჭაღარა მორეული როდენის,მონეს,ლიბერმანის,რიჰარდ შტრაუსის სილუეტები...მომავალი დროის გარიჟრაჟი ეძებს თავის კრისტალიზაციას რითმით,კონსტრუქციით,ლოღიკით,მაგრამ ყოველგვარი გარიჟრაჟი ქაოტიურია და ბევრი არ იცნობს მის მტრედისფერ სილამაზეს.ფილისტერი გაურბის მის სუსხს;მხოლოდ ცხრათვალა მზეს ეალერსება.კეთილმორწმუნე კაპუცინივით წაუჩოქნია დამსახურებულ ღმერთების წინაშე.გაღმა ყველაფერი_ex partibus infidelium(”ყოველი მხრიდან ღალატი”_მოდუსი).დღეს გუშინდელს ებრძვის,ხვალინდელს ანათემით ამწყრალებს.მუდამ ხუთშაბათი ჰგონია და თავს ინუგეშებს.ხოლო პარასკევის ამოცანა,იტყოდა ლაგარდი(გერმანელი ორიენტალისტი_მოდუსი),სხვაგვარია ვიდრე ხუთშაბათის.ყოველ თაობას საკუთარი წამი უყვარს და ამით სტკბება.ფილისტერი მას პოზას უწოდებს.
მაგრამ მოჰიკანთა სამეფოში არც მშვიდობაა და არაც მყუდროება...აქ გარდაიქმნა ადამიანი საკუთარი იარაღის,მანქანის იარაღად.ეხლა იბრძვის ადამიანობისათვის.აქ გაიძარცვა სულით ადამიანი,აქ განკაცდა ბუნება და წყევლა-კრულვით დაატყდა თავის ღმერთს.ველით სასწაულს;უნდა აღსდგეს უსულო,დავრდომილი,საფლავს ჩასული არსება.თავის სულს გაჰკივის საბრალო მონა,საშინელს წყვდიადში ბანს აძლევს ხელოვნება,უხმობს დათრგუნულ სულს.
საკმაოდ დიდ ხანს უსმენდა ადამიანი გარემოს და საკუთარის ენით ლაპარაკს გადაეჩვია.ეხლა ჰსურს მაღალი ხმით მეტყველება ,ყოველგვარ კატეგორიათა გრკალის გარეშე ნავარდი,ოკულტური კავშირი სწყურიან სამყაროს შემოქმედებით ძალასთან...თანამედროვე ხელოვნება კოსმოცენტრულია,კოსმიურ-ინდივიდუალური,პანდინამური;ინდივიდუალური მისწრაფების გზით იღწვის აღადგინოს ადამიანისა და უცნობის შორის დაკარგული ჰარმონია და თავდადებით ებრძვის სინამდვილეს.აღარა სწამს შემოქმედი ”მე”,როგორც ღირებულებათა კანონი,აბსოლიუტით ისწრაფვის ზიარებას.ხელოვნება დღეს მტერია ფოტოგრაფიის,ადამიანი თვით ჰქმნის თავის სამყაროს,როგორც ველური წინაპარი.ბუნების საშინელებით ზარხდილი,პირველყოფილი ადამიანი თავის სულში ჰპოულობს თავშესაფარს,ჩვენც ველტვით ”ცივილიზაციას”,როგორც საღრჩობელას და შინ ვბრუნდებით.ვპოვეთ მხილება უცნაურის,მას ვენდობით,იგი გვიხსნის.ვპოვეთ ნიშანი საპყარი სულის,იგი დაამტვრევს ზღუდეს და ამიტომ კრთის ფრთხილი დარაჯი.
ხოლო დღევანდელი ხელოვნების არეზე გაბატონებული ექსპრესიონისტული მიმართულება კვლავ მთელის ერთი ნახევარია.იმპრესიონისტი უსმენდა და უტყვი იყო.ექსპრესიონისტს აღარაფერი ესმის,მხოლოდ მეტყველებს.იმპრესიონსტი იცნობს ობიექტს და ცოტა ზედმეტს,ექსპრესიონიზმი კი მარტო სუბიექტით და მისი ზედმეტით სულდგმულობს.პირველი გარემოს პროექციაა,მეორე თვით,საკუთარი ძალებით ჰქმნის სამყაროს პროექციას.პირველიც და მეორეც მხოლოდ მარადი იანუსის ერთი სახეა.ვინ შეჰქმნის და გამოჰკვეთს მის მთლიან სახეს,ვინ იქმნება ახალი ხელოვნების სიმეონ,მისი პრაქსიტელე.
დღეს ბუნდოვანი ხაზები და თალხი მასა.ნუთუ ყველაფერი უბრალო პოზაა,აკრობატების თვალთმაქცობა?!თუ ახალი იორდანეს ბილიკი?
ხელოვნება მოსწყდა ძველს გზას.აღარა ჰსურს იყოს გარემოს საპირფარეშო,არამედ მხილება,არა ზეიმი,არამედ მუდმივი ფერისცვალება,ცხელი სისხლით მჩქეფარი ყოველდღეობა.ჰსურს საგნები და არა მათი ლანდი,ებრძვის მეტაფიზიკას,სურათს,სვიმბოლოს,მეტაფორას,ლირიულს დილეტანტიზმს.სცდილობს სიტვის მოშინაურებას...ასეთია თანამედროვე ნებისყოფა.აღაღებს იგი თუ არა მეშვიდე ბეჭედს?
ერეკლე ტატიშვილი,1924 წ.
Subscribe to:
Posts (Atom)
